۵- جغرافیای انسانی شهرستان دامغان
۱-۵- جمعیت
بر اساس سرشماری عمومی سال ۱۳۸۵ شهرستان دامغان دارای ۷۶۷۸۲ نفر جمعیت می باشد . که با توجه به سرشماری سال ۱۳۷۵ شهر دامغان رشد چشم گیری داشته است و علت افزایش جمعیت دراین سال ها بیشتر ناشی از مهاجرت شدید روستائیان به شهر و همین طور افزایش زادو ولد می باشد . (مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال های ۸۵ و ۷۵)
۲-۵- ساختار سنی و جنسی
با توجه به جمعیت دامغان که ۷۶۷۸۲ نفر می باشد ازاین تعداد ۳۸۱۳۳ نفر مرد و ۳۸۶۴۹ نفر زن می باشند . مجموع جمعیت ساکن درنقاط شهری ۷۱۲۰۰ نفر وساکنین مناطق روستایی ۱۷۱۱۹ نفر می باشند . تعداد جمعیت فعال ۱۰ ساله وبیشترشهرستان دامغان درسال ۱۳۷۵ تعداد ۱۸۶۰۰ نفر بوده که ازاین تعداد ۱۷۷۷۴ نفر شاغل و ۸۲۶ نفر بیکار می باشند . (مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال های ۸۵ و۷۵)
۳-۵- آموزش
طبق سرشماری عمومی سال ۱۳۷۵ از۷۸۷۵۷نفر جمعیت ۶ ساله وبیشتر شهرستان ، ۵۹۳۱۴ نفر باسواد می باشند . ازبین این تعداد ۳۱۰۲۹ نفر مرد و۲۸۲۸۵ نفر زن می باشند . هم چنین تعداد با سوادان درنقاط شهری ۲۰۷۸۲ نفر مرد و۱۹۰۵۰ نفر زن ودرنقاط روستایی ۱۰۲۴۷ نفر مرد و ۹۲۳۵ نفر زن می باشند . (مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال های ۸۵ و۷۵)
۴-۵- بهداشت
براساس اطلاعات ارائه شده ازسوی مرکز آمار ایران شهرستان دامغان درسال ۱۳۸۵ تعداد ۳۴ خانه بهداشت فعال دارد که درمجموع ۶۴ به ورز درآن ها مشغول به کار می باشند که ازاین تعداد ۲۴ نفرمرد و ۴۰ نفر زن می باشند . این تعداد خانه بهداشت ۵۷۹ روستا با جمعیتی معادل ۱۹۴۶۶ نفر را تحت پوشش دارند . (مرکز آمار ایران ، سرشماری عمومی نفوس ومسکن سال های ۸۵ و۷۵)
۵-۵- مهاجرت
در فاصله سالهای ۱۳۶۵ تا ۱۳۷۵،مهاجران زیادی به شهرستان دامغان وارد و یا در داخل این شهرستان جابجا شده اند. مقایسه محل اقامت قبلی مهاجران با محلی که در آن سرشماری شده اند نشان می دهد ۳۵/۱۹ درصد از روستا به شهر، ۳۸/۵۰ درصد از شهربه شهر، ۸۱/۱۳ درصد از روستا به روستا، ۱۰/۱۲ درصد از شهر به روستا در طی ۱۰ سال قبل مهاجرت کرده اند. wwwdamghancity.com،۱۳۸۹
۶- جغرافیای اقتصادی شهرستان دامغان
۱-۶- کشاورزی
پایه های اقتصادی شهرستان دامغان را به ترتیب کشاورزی ، دام داری و صنعت تشکیل می دهد . کشاورزی دراین شهرستان بسیار فعال و از بازدهی نسبتاً بالایی برخوردار است . محصولات متنوعی کشاورزی دامغان را تشکیل داده اند که برخی از آن ها صادر می شوند . انواع تولیدات زراعی منطقه را می توان به تولیدات غیردرختی و درختی تقسیم نمود که در خصوص تولیدات غیردرختی به ترتیب اهمیت مشتمل است بر : گندم ، جو ، یونجه ، پنبه ، سیب زمینی ، پیاز ، سبزی ها ، حبوبات ، جالیز ، نباتات علوفه ای و چغندرقند . غلات (گندم ، جو ، یونجه) اغلب درمناطق کوهستانی وغیرکوهستانی کشت می شود و پنبه فقط در منـاطق غیرکوهستانی به عمـل می آید . سیب زمینـی نیـز دراغـلب روستاها ، خصوصاً مناطق کوهستانی ، کشت می شود .
کشت خربزه ازقدیم دردهات غیرکوهستانی دامغان معمول بوده ودرسال های اخیر ، خربزه دیم به مقدار فراوان دراین منطقه به عمل می آید . از محصولات دیگر این منطقه حبوبات و سبزیجات است که در مقام پائین تری قرار دارد و در اغلب زمین های منطقه کاشته می شود .
اساسی ترین محصول درختی منطقه دامغان ، با توجه به شهرت زیادآن ، پسته است . این محصول به طور پراکنده دراغلب زمین های منطقه پرورش داده می شود و وضعیت آب وهوای منطقه یکی ازدلایل عمده رایج شدن این محصول از دیرزمان بین کشاورزان و باغ داران دامغان است .
از دیگر محصولات درختی منطقه انگور ، زردآلو ، گردو و گلابی را می توان نام برد که به مقدار نسبتاً زیادی به دست می آید . درحاشیه کویر وبعضی ازکوه های اطراف دامغان ، درختان پسته وحشی می رویند که ذغال حاصل از چوب آن پردوام ترین ذغال مصرفی است .
دراطراف دامغان درختچه ای به نام «کن» فراوان می روید که از شیره آن کتیرا به دست می آید و یکی از مهمترین محصولات صنعتی ایران را تشکیل می دهد . (پورتال استانداری سمنان ، ۱۳۸۹)
۲-۶- صنایع
صنایع شهرستان دامغان به دو دسته صنایع دستی و مدرن نقسیم می شود . این استان از لحاظ صنایع و معادن از اهمیت زیادی برخوردار است . دراین شهرستان معادن زیادی شناسایی شده اند که بعضی از آن ها به بهره برداری رسیده اند .
صنایع دستی شهرستان دامغان؛ چاپ قلم کار ، نمد مالی ، قالی بافی ، جاجیم بافی ، کرباس و پارچه بافی را شامل می شود . هم چنین پشم ریسی که از آن ، دستکش ، شال گردن ، ژاکت و جوراب تهیه می شود نیز در نواحی کوهستانی رایج است .
بیش ترین صنایع مدرن شهرستان دامغان به صنایع غذایی مربوط است که شامل تهیه خشک بار ، شیرینی و لبنیات می شود . (اداره کل صنایع ومعادن استان سمنان ، ۱۳۸۹)
۳-۶- خدمات
شهر دامغان به جهت مرکزیت شهرستان واقع شدن ، ازمراکز خدماتی گوناگون برخوردار است و تمامی ادارت دولتی وبخش های مختلف دراین شهر استقرار یافته است . خدمات شهر دامغان تنها برای ساکنین و شهروندان دامغان نیست بلکه حوزه نفوذ این شهرستان را پوشش می دهد که شامل روستاها و شهرهای اطراف می باشد . طبـق سرشمـاری بیش ترین اشتغـال دربخش خدمات است و بنابراین بیش ترین فعالیت اقتصادی دامغان درزمینه خدمات می باشد و این امر ناشی از مرکزی بودن شهرستان است . زمینه های خدماتی شهر شامل گروه های عمده فعالیت درعمده فروشی ، تعمیر وسایل نقلیه موتوری ، و کالاهای شخصی وخانگی ، هتل و رستوران ، حمل ونقل ، انبارداری و ارتباط ، واسطه گری مالی ، اجاره و فعالیت کار و کسب ، اداره عمومی و دفاع و تأمین اجتماعی و اجباری ، آموزشی ، بهداشت ومددکاری اجتماعی ، سایر فعالیت های خدماتی عمومی ، اجتماعی و شخصی ،سازمان ها و هیأت های برون مرزی و دفاتر و ادارات مرکزی می باشد . (اداره کل صنایع ومعادن استان سمنان ، ۱۳۸۹)
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
۷- جغرافیای فرهنگی شهرستان دامغان
۱-۷- زبان
گویش مردم دامغان گونه ای از زبان اصیل فارسی است که با لهجه مردم خراسان پیوستگی دارد . این گویش در تمامی مناطق دامغان یکسان نیست :ـ در مناطق شمالی به دلیل نزدیکی به منطقه مازندزان با اندک تفاوت مردم به لهجه طبری سخن می گویند (به استثنای روستای دیباج که از ویژگی خاص برخوردار است و این به تاریخ منطقه باز می گردد. )
روستاهای جنوبی حاشیه کویری دامغان نیز سخت تحت تاثیر مناطق مرکزی ایران هستند.روستاهای شرقی دامغان نیز به گویش شاهرودی نزدیک است .
عمده خصوصیت لهجه مردم دامغان در نحوه ادای کلمات و تغییراتی اندک در آن است .(سایت شهرداری دامغان ) www . dameghannews . ir
۲-۷- خوراک
غذاهای محلـی مردم شهرستان دامغان عبارتند از : رشته پلو ، خلال پلو ، آلبالوپلو و چلو با انـواع خـورش ها : بـادنجـان ، فسنجـان ، سیب و آلبـالو ، قیمـه ، به ، کـدو . هـم چنیـن ته چین ، آبگوشت ، کشک وبادنجان ، بزباش ، ماست جوش ،حلیم ، قلیـه ، بورانی ، خاگینه در حدود امکان وفصل تهیه می شود با نان های گرد نازک بسیار خوبی که در خانه ها پخت می شود . www . tarikhane . ir
۳-۷- آداب و رسوم
مردمان دامغان افسانه و یا بازی و یا رسمی که منحصر بخودشان باشد ندارند چه این شهر از قدیم الایام سر راه بوده و رفت و آمد و ارتباط زیاد با مردمان خارج به آنان مجالی نداده است که به تنهائی عقاید و رسوم مخصوصی داشته باشند . www . tarikhane . ir
۴-۷- مذهب
دین مردم دامغان مانند دیگر شهرهای استان سمنان شیعه می باشد . دیگر مذاهب مانند سنی و ارمنی هم به تعداد اندک در این شهرستان وجود دارد . (شهرداری شهرستان دامغان ، ۱۳۹۰)
فصل چهارم:
آثار تاریخی، باستانی و فرهنگی شهر صد دروازه
۱- تاریخچه شهر دامغان
۱-۱- دامغان پایتخت اشکانیان
دامغان در حدود چهارصد سال پیش از میلاد مسیح چنان عظمتی داشت که اشک سوم و تیرداد اشکانی در سال ۲۴۹ پیش از میلاد آن را پایتخت خود اعلام نمودند . این شهـر تـا قـرن اول میـلادی اهمیت خود را حفـظ کرد و مرکز ایالت بـزرگ قومـس بود . مردم این منطقه در اطراف رودخانه چشمه علی که در دره کوه های شمالی جاری است اسکان یافتند . نزدیک به چهارصد سال پیش از میلاد جمعی از مغان در مسیر رود سکنی گزیدند و به همین علت ، نخست این منطقه ده مغان نامیده می شده و به مرور زمان به دامغان تبدیل گردید . دامغان مدتی پایتخت زمستانی اشکانیان بودوتا کشته شدن یزدگرد,آخرین پادشاه ساسانی موقعیت خود را حفظ کرد . در دوره های حکومت امویان ,عباسیان , طاهریان , سامانیان , سربداران و دیلمیان دامغان از موقعیتی ممتاز برخودار بود . www.damghancity . com
۲-۱- دامغان پایتخت ساسانیان
پایتخت زمستانی اشکانیان شهر صد دروازه بوده و اردشیرساسانی پس از آنکه در سال ۳۹۷ قبل از هجرت پیغمبر اسلام اردوان اشکانی را کشت و سلسله ی اشـکانیان منقـرض شد مدتـی پایتخت زمستانی خود را دامغـان و تیسفون قرار داد .www . damghancity . com
۳-۱-گذشته تاریخ دامغان
دامغان، زمانی با نام صد دروازه (به یونانی: هکاتوم پیلوس) پایتخت دولت اشکانیان بودهاست. قدیمیترین مسجد ایران به نام مسجد تاریخانه در این شهر قرار دارد. نام کهن دامغان (گومش)در کتیبه سارگون دوم آشوری پات نانه آمده است یعنی شهری که ۹۹ نگهبان دروازه ها دارد. فاصله آن از دریای تی تی (دریای نیلوفر آبی، منظور دریای مازندران)هفت روز راه به شمار رفته است.
دور شهر دامغان کاملاً دیوار کشیده شدهاست گفته میشود به قدری دیوارهای ستبری داشته که دو درشکه از کنار هم بر روی دیوار رد میشدند. بازماندههای آن دیوار هم اکنون هم دیده میشود.و به نام دیوار بارو مشهور است. دامغان دو گونه آبوهوا دارد. از جنوب به دشت کویر و از شمال به دامنههای جنوبی رشته کوه البرز متصل است. به همین دلیل بیشتر گونههای میوه در این شهر میرویند.
دامغان در ۷۰۰۰ سال پیش تمدنی بزرگ داشته که تصویری از ۷۰۰۰ سال پیش در آنجا یافت شده. تحقیقات نشان داده در ۷۰۰۰ سال پیش دامغان بزرگترین صادر کننده مس بودهاست.(حقیقت، ۱۳۷۹،ص۵۸)
۴- آثار تاریخی ، فرهنگی و باستانی شهرصدردروازه
۱-۴- مساجد
۱-۱-۴- مسجد تاریخانه
این نام ترکیبی از لفظ ترکی «تاری» (خدا) و «خانه» فارسی است . تاریخانه به معنی خانه ی خداست و آن را مسجد چهل ستون هم می نامند .نقشه ی این بنا، نقشه ی مساجد صدر اسلام است که از هر عنصر خارجی عاری است و بر حسب تصادف هرگز آن را تعمیر نکرده اند ، بلکه تنها در دوره ی سلجوقیان به جای مناره خشت و گلی آن ، که ریخته بود ، برجی از آجر ساخته اند . به طوری که شکل عمومی اصل بنا باقی مانده است . این بنا چنان که می باید باشد شامل صحنی است تقریباً مربع ، که از چهار طرف طاق هایی دارد و یکی از طاق نماها که عمیق تر از دیگران است ، جای مقصوره ی مسجد را دارد و به همین جهت مواجه با قبله است .