نمودار ۵ـ ۱ مفاهیم متقابل ألم در نهج البلاغه
نتایج و پیشنهادات
نتیجه‌گیری
نهج البلاغه، همانند قرآن واژگان موجود در زبان عرب جاهلی را تطور دلالی بخشیده و معانی جدید میدانی و شبکه‌ای ایجاد نموده است،که با تدبر در آن معانی، به دنیایی جدید از روابط معنایی الفاظ می‌رسیم .ألم در عصر جاهلی به دردهای جسمی و همچنین در مواردی محدود به حوزه روح انسان مربوط می‌شد که آن هم منحصر در رنج و ألم فردی و رابطه شخص با دیگران بود
در قرآن نیز ألم صفتی برای بیان درد و رنج و عذاب روز قیامت و در دو مورد هم با عذاب انسان در دنیا مرتبط بوده که همه نتیجه اعمال و کردار انسان است و از طرفی با واژگان کفر ، کذب و فسق و نفاق در حوزه ایمان و ارتباط انسان با خداوند معنا می‌یابد. در نظام اخلاقی قرآن، گناه از عذاب ناگسستنی است و انسان‌های بی‌ایمان معمولاَ خودشان را محکوم به رنج می­ کنند و در واقع در یک نگاه نهایی بی ایمانی، بزرگترین رنج (رنج روحی) است از آنجا که زبان نهج البلاغه، زبان قرآن است و نهج البلاغه در بافت واژگانی و ساختار کلامی تابعی از قرآن می‌باشد. بنابراین در بررسی هر واژه در نهج البلاغه ابتدا باید آن واژه در قرآن جست و جو و سپس با کلام امام در نهج البلاغه مقایسه و تحلیل زبانی صورت گیرد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در نهج البلاغه واژه ألم تطور معنایی وسیعی پیدا نمود و با تبیین و تحلیل معناشناختی این واژه از طریق بررسی و تحلیل روابط همنشینی و جانشینی میان واژه‌های مورد نظر در نهج البلاغه که امری فراتر از مفهوم شناسی توصیفی و تحلیلی است، می‌توان تصحیح کننده برداشت‌های نادرست از مفهوم ألم بوده و تفاوت معنایی میان ألم در نهج البلاغه به عنوان یکی از متون دینی اسلامی با دیگر متون ادیان به خصوص مسیحیت را روشن کرد. ألم در نهج البلاغه شامل چهار حوزه ارتباطی؛ رابطه انسان با خود، خداوند ، همچنین اجتماع و دیگر انسان‌ها و در نهایت رابطه انسان با هستی و عالم ماده ، می باشد.
یکی از نتایج مهم بررسی توصیفی ألم در نهج البلاغه، آشکار شدن پیوند معنایی عمیقِ واژه ألم با سایر واژه‌های هم‌حوزه آن در نهج البلاغه است. این پیوندها باعث شده تا واژه ألم کاملاً تحت تأثیر کلمات مجاور و نظام معنایی مستقر در آن قرار بگیرد و با معنایی متمایز و متعالی به حیات خود ادامه دهد. تحلیل معناشناختی ألم در حوزه همنشینی در نهج البلاغه نشان داد که این واژه از معنایی تازه و متفاوت از معنای ظاهری آن حکایت دارد. در محور جانشینی ألم با واژگان نظیر داء، بلاء، وجع ،عناء و… معنای تازه از آن ارائه داده که حوزه بیماری های جسمی و روحی را شامل می‌شود و در واقع در تطورمعنایی، این واژه در نهج البلاغه، شمول معنایی، ازقبیل ألم اعتقادی و الهی، اجتماعی، فردی، ألم جسمی و روحی ؛ سیاسی ،اقتصادی، فرهنگی ،نظامی و… را دارا است که سیر ارتقاء معنایی این واژه را از بُعد مادی به ابعاد والای الهی و روحانی آن به اثبات می‌رساند برای مثال داء از مفاهیم جانشین ألم است که هم دردهای روحی و هم جسمی را شامل شده و بلاء نیز از مفاهیمی است که نتیجه خیر و یا شرمتصور از آن است.
و در محور هم‌نشینی واژگان صبر، شفاء، ظلم، باطل، قلب، سقم، جسم، حسد و… حوزه معنایی آن را گسترده نموده است. برای مثال ألم در همنشینی با ابتلاء، به تغییر نگرش انسان به دنیا اشاره دارد و در پرتو آن بسیاری از ساحت‌های به وجود آورنده ألم مشخص و فلسفه وجودی آن را تبیین می‌کند. از طرفی بسیاری از رنج‌های انسانی در نحوه نگرش انسان به دنیا و شناخت آن از بین رفته و برخی چون بیماری نیز لازمه حیات مادی است به طوری‌که دنیا دار درد و رنج است.مرگ در محور همنشینی با ألم است به طوری که لحظات مرگ و دل بریدن از دنیا برای انسان دردآور تلقی شده است. صبرنیزاز واژگان همنشین با ألم است که حوزه‌های مختلف را در برمی‌گیرد از جمله به صبر در حوزه نابسامانی‌های اجتماعی، حکومت‌های فاسد، مصیبت‌های دنیا وظلم به انسان وتنهایی او اشاره دارد.ترک واعراض از جهاد نیزازعلل ألم برشمرده شده است.
ألم در محور تقابل‌ها نشان داد که درد و رنج انسان‌ها در مراتب مختلف ایمان، متفاوت از یکدیگر است و این رنج و ألم در سایه ایمان به خداوند و تقوا و زهدورزی و… کاهش و تعدیل می‌یابد.به طوری که انسان‌ها، مؤمنان، متقین و ابرار هریک به نوعی خاص از رنج و ألم درزندگی نائل می‌آیند. انسان با پذیرش هبوط و زندگی در این دنیا به قلمروی ألم (درد و رنج) الهی وارد می‌شود قرآن نیز از مفاهیم متقابل با ألم است چنانکه داروی شفابخش و درمان دردهای روحی و جسمی انسان معرفی شده است آنچنانکه انسان‌های با تقوا داروی دردهای خویش را ازآن می‌گیرند.نبوت و بعثت پیامبر نیز عامل برای از بین بردن ألم است.
پیشنهادات
با توجه به اهمیت روش معناشناسی در کشف مراد گوینده و نویسنده متن لازم می‌آید تا پژوهش‌های دینی و به خصوص نهج البلاغه‌ای با این روش صورت گیرد.
در ضمن در بررسی بسیاری از واژگان کلیدی نهج البلاغه، این روش جنبه کارآمدی و نو بودن را به همراه دارد. البته به منظور رسیدن به یک جمع بندی و نیز کشف روابط معنایی میان مفاهیم و واژگان لازم می‌آید تا دایره واژگان را محدود نموده تا در نهایت بتوان به جمع بندی و نتیجه گیری مطلوب‌تری دست یافت.
ازآنجا که این روش مورد توجه پژوهشگران علوم دینی قرار گرفته، درخور تحسین است؛ اما باز هم زوایایی بسیاری از آن هنوز ناشناخته مانده است و یا در امر تحقیق نادیده انگاشته می‌شود؛ لذا موشکافی و بازخوانی این روش برای محققان و دانشجویان امری ضروری است. خصوصاً که در بخش معناشناسی تاریخی، هنوز آن طور که باید روش معناشناختیِ پژوهش ها، برجسته و قابل تامل نمی‌باشد.
البته شایان ذکر است که این روش با اندک تفاوت هایی به طور آکادمیک در میان مفسران و محققان قرآنی با عناوینی دیگر مانند بررسی شبکه ارتباطی آیات و یا واژگان و سور قرآن و… و با همین پیش فرض ها و توجه به خود متن، رواج دارد. از جمله می‌توان به پایان نامه هایی قرآنی که در سال‌های اخیر در دانشگاه‌های مختلف با موضوع شبکه‌های معنایی و ارتباط آیات، صورت پذیرفته، نام برد.
اگر برای تک تک واژه ها جدول ترسیم می‌شد که بسامد آن واژه با مشتقاتش در نهج البلاغه و قرآن بررسی و سپس با توجه به متن و تاریخ آن مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌گرفت یعنی تمام روش معناشناسی توصیفی و تاریخی یکجا در هر یک از موارد با توجه به واژگان کلیدی ترسیم می‌شد چه بسا انسجام و جمع‌بندی از مطالب شفاف‌تر می‌شد.
منابع و مآخذ
۱ـ قرآن کریم، ترجمه محمد مهدی فولادوند، دار القرآن الکریم، تهران، دفتر مطالعات تاریخ ومعارف اسلامى، ۱۳۷۲ ش.
۲ـ نهج البلاغه، نسخه صبحی صالح، بیروت، دار التراث ، چاپ اول، ۱۳۸۷ هـ.
۳ـ صحیفه سجادیه، قم، دفتر نشر الهادى، چاپ اول، ۱۳۷۶ش.
منابع فارسی
۴ـ آذرنوش، آذرتاش، تاریخ زبان و فرهنگ عربی، چاپ اول، تهران، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها( سمت)، ۱۳۷۷، ۱۵۸ص.
۵ـ ابن بابویه ، من لا یحضره الفقیه، ۶جلد، ترجمه على اکبر غفارى و دیگران، تصحیح علی اکبر غفاری، ج۶، چاپ اول، تهران، نشر صدوق،۱۳۶۷ ش، ۵۶۰ص.
۶ـ ابن سینا، اشارات و تنبیهات، جلد اول :طبیعیات ،الهیات، عرفان و تصوف، نگارش حسن ملکشاهی،تهران، سروش، ویرایش دوم، ۱۳۶۸.
۷ـ ابن میثم بحرانی، ‏شرح‏نهج‏البلاغه، ترجمه قربانعلی محمدی مقدم و علی اصغر نوایی یحیی زاده، چاپ اول، ۱۳۷۵ش، مشهد، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، ج۲؛ ج ۴ ؛ج۵.
۸ـ ابن‏ابى‏الحدید، عزّالدین ابو حامد، جلوه‏تاریخ‏درشرح‏نهج‏البلاغه ابن ابی الحدید، ترجمه محمود مهدوی دامغانی، چاپ دوم، تهران، نشر نی، ۱۳۷۵ش، ج ۶ ؛ ج۸.
۹ـ اختیار، منصور، معناشناسی، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۸ش، ۲۶۵ص.
۱۰ـ ایزوتسو، توشیهیکو، خدا و انسان در قرآن، ترجمه احمد آرام، شرکت سهامی انتشار، چاپ پنجم،۱۳۸۱، ۳۲۲ص.
۱۱ـ ــــــــــ ، ــــــــــ ، مفاهیم اخلاقی - دینی در قرآن مجید، ترجمه فریدون بدره‌ای، چاپ دوم، ۱۳۸۸ (با اضافات و اصلاحات )تهران، نشر و پژوهش فرزان روز.
۱۲ـ اوستا، مهرداد، از درد سخن گقتن؛ گزیده غزل،.تهران،سازمان تبلیغات اسلامی،۱۳۷۵ش، ۵۹ص.
۱۳ـ باطنی، محمد رضا، « زبان شناسی نوین»، زبان و تفکر( مقالات زبان شناسی)، چاپ نهم، تهران، آگاه، زمستان ۱۳۸۸ش، ۲۳۲ص.
۱۴ـ پازوکی، شهرام،« گفت و گوی فرا تاریخی و فرا گفت وگو در اندیشه ایزوتسو»، سخنگوی شرق و غرب(مجموعه مقالات) به کوشش شهرام یوسفی فر،۱۳۸۲ش، تهران، دانشگاه تهران،۱۷۳ص.
۱۵ـ پالمر، فرانک، نگاه تازه به معناشناسی، ترجمه کورش صفوی، تهران، مرکز، چاپ اول، ۱۳۶۶ش.
۱۶ـ پور سینا، زهرا، « نظری به اصول روش شناختی پروفسور توشیهیکو ایزوتسو در کتاب مفهوم ایمان در کلام اسلامی»، سخنگوی شرق و غرب، به کوشش شهرام یوسفی فر، ۱۳۸۲ش، تهران، دانشگاه تهران،۱۷۳ص.
۱۷ـ پهلوان، منصور، فرهنگ واژگان نهج البلاغه، شرکت انتشارات علمی فرهنگی، ۱۳۸۷ش، ۵۸۲ص.
۱۸ـ حافظ، شیرازی، دیوان اشعار، تصحیح قزوینی،تهران، شرکت چاپ و نشر بانک ملی ایران، چاپ اول،۱۳۸، ۴۷۰ص.
۱۹ـ حسنی، حمیدرضا، عوامل فهم متن؛ در دانش هرمنوتیک و علم اصول استنباط از دیدگاه پل ریکور و محقق اصفهانی، چاپ اول، تهران، هرمس، ۱۳۸۹ش، یازده +۴۱۶ص.
۲۰ـ خوانسارى، شرح غرر الحکم و درر الکلم ، تصحیح میر جلال الدین حسینی ارموی، چاپ چهارم، ۱۳۶۶ش، تهران، دانشگاه تهران، ج‏۴ .
۲۱ـ خوانین زاده، محمد علی، معناشناسی اسماء الحسنی در قران کریم، چاپ اول، تهران، دانشگاه امام صادق،۱۳۹۰ش، ۱۸۰ص.
۲۲ـ دادبه، علی اصغر، « ایزوتسو و حکایت چگونه گفتن»، سخنگوی شرق و غرب،به کوشش شهرام یوسفی فر، چاپ اول،۱۳۸۲ش،تهران، دانشگاه تهران،۱۷۳ص.
۲۳ـ دشتی، محمد، فرهنگ واژه های معادل نهج البلاغه، چاپ دوم، زمستان ۱۳۷۶ش، مؤسسه تحقیقاتی امیرالمؤمنین، ۶۲۱ ص.
۲۴ـ دلشاد تهرانی، مصطفا، تفسیر موضوعی نهج البلاغه، چاپ سی و دوم، پاییز۱۳۹۰ش، قم، نشر معارف، ۲۰۸ص.
۲۵ـ دلشاد تهرانی، مصطفا، جمال دولت محمود؛حکومت امام علی(×)، حکومت موفق تاریخ، چاپ دوم، ۱۳۸۷ش، تهران، دریا، ۴۵۲ص.
۲۶ـ دهخدا، علی اکبر، لغت نامه، جلد دوم، چاپ اول از دوره جدید، پاییز ۱۳۷۲ش، تهران، مؤسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران.
۲۷ـ رضوی طوسی، مجتبی، ایمان در قرآن کریم، مفهوم و گونه ها؛چاپ اول، تهران، دانشگاه امام صادق، ۱۳۹۰ش، ۳۸۰ص.
۲۸ـ رکعّی، محمد،« معناشناسی در قرآن و حدیث»، مباحث نظری، در س گفتارهای کارگاه معناشناسی، پژوهشکده کلام اهل بیت، تهران، ۱۳۹۱ش، ۲۱ص.
۲۹ـ روبنیز، آر، اچ، تاریخ مختصر زبان شناسی، ترجمه علی محمد حق شناس، تهران، مرکز،۱۳۷۰ش.
۳۰ـ رهنما، هادی، معناشناسی نام‌های معاد در قرآن کریم، چاپ اول، تهران، دانشگاه امام صادق،۱۳۹۰ش، ۱۸۶ص.
۳۱ـ زمانی جعفری ،کریم، فرهنگ لغات نهج البلاغه، چاپ اول، ۱۳۶۷ش، کیهان^.
۳۲ـ سلیمانى آشتیانى، مهدى ؛ محمدحسین‏ درایتى، مجموعه رسائل درشرح احادیثى ازکافى، ج ۲، قم، دارالحدیث‏، قم‏، ۱۳۸۷ ش.
۳۳ـ سید رضی، نهج‏البلاغه، ترجمه جعفر شهیدى، چاپ چهاردهم، ۱۳۷۸ش،تهران، انتشارات علمی فرهنگی.
۳۴ـ سید رضى، محمد بن حسین، ترجمه و شرح فیض الإسلام، ۲جلد، تهران ، مؤسسه چاپ و نشر تألیفات فیض الإسلام، چاپ پنجم، ۱۳۷۹ ش.
۳۵ـ شاملی، نصر الله، معناشناسی واژه‌های اخلاقی نهج‌البلاغه‏
۳۶ـ شعار، جعفر؛ عبدالحسین فرزاد، المنهج نثر و شعر عربی ، چاپ دوم ،تهران، انتشارات سخن، پاییز ۱۳۷۵ش.
۳۷ـ شعیری، حمیدرضا، مبانی معناشناسی نوین، چاپ دوم ،تهران،سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت)، پاییز۱۳۸۸ش، ۱۶۴ص.
۳۸ـ ضیف، شوقی، تاریخ ادب عصرجاهلی، ترجمه علیرضا ذکاوتی، تهران، انتشارات امیر کبیر،۱۳۶۴ش.
۳۹ـ طبرسى، احمد بن على‏، الإحتجاج، ترجمه بهراد جعفرى، چاپ اول‏، ج‏۱، تهران، اسلامیه،۱۳۸۱ش.
۴۰ـ طبرسی، فضل الحسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، ترجمه علی کرمی،ج۱، انتشارات فراهانی، ۱۳۸۲ش.