تک بیت(۱۶۵)،بیت۱۲۸۱:
این بیت، پیش از این نیز در قطعهای با مطلع زیر آمده بود:
| هست از سلسله خاک نشینان شمشاد | دست بیعت مگر از شانه به گیسوی تو داد |
تک بیت(۳۶۶) ، بیت۱۴۸۲:
در نسخه (د)، ناسخ محترم، به جای نوشتن پاره دوم متن فعلی، پاره دوم بیت بعد را ضبط کرده است.به عبارتی از هر دو بیت متوالی، یک بیت ساخته است.
شرح و تعلیقات ابیات
۱- جنون : به معنای دیوانه شدن است و در این بیت منظور جذبه و کشش عشق است، از آنجا که هر کلام باید با نام خدا آغاز شود و عشق همانند ذات خداوند است بنابراین شاعر ابتدا از جنون که از لوازم عشق است، سخن گفته است.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
معنی بیت: جنون و دیوانگی کجاست تا من از قید وظایف عقلی نجات پیدا کنم و در جهان دیوانگی صحرا گرد باشم.
۲- محتسب : به شمارآورنده . (آنندراج ). || آزماینده . (از منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). || (اصطلاح فقه ) در اصطلاح فقهی انتساب به عمل احتساب می باشد که عبارت است از امر به معروف و نهی از منکر. (از انساب سمعانی ). نهی کننده از چیزهایی که در شرع ممنوع باشد (غیاث ). مأمور حکومتی شهر که کار او بررسی مقادیر و اندازه ها و نظارت در اجرای احکام دین و بازدارنده از منهیات و اعمال نامشروع و آزمایش صحّت و پاکی مأکولات و زرع بود. رجوع به حسبه و احتساب شود : و چون پیر شوند محتسب گردند و ایشان را محتسب معروف گر خوانند. (حدود العالم ).( دهخدا، ۱۳۸۵: ۲۶۱۸)، (برهان، ۱۳۶۲: ۱۹۹۳ - ۱۹۸۹)
چهره منفی و دوست نداشتنی او را می توان چنین ترسیم کرد:
-
- وظیفه اش در جنب شحنه حفظ ظاهر شرع و نظم شهر و امر به معروف و نهی از منکر است.
شراب خانگی ترس محتسب خورده به روی یار بنوشیم و بانگ نوشانوش
-
- اهل ریا و نفاق است.
باده با محتسب شهر ننوشی زنهار بخورد باده ات و سنگ به جام اندازد
-
- خود آشکارا و پنهان اهل فسق و فجور است.
صوفی ز کنج صومعه با پای خم نشست تا دید محتسب که سبو می کشد به دوش
(خرّمشاهی،۱۳۶۸: ۲۷۱- ۲۷۰ )
در شعر غنی نیز، از شخصیّتهای منفور است. نماد جهل و تعصّبات کور است و به شدّت مورد عتاب شاعر.
جا برای کسی خالی کردن: کنایه از احترام گذاشتن و تواضع کردن.
معنی بیت: در میان باده نوشان محتسب چنان عزّت و شکوهی دارد که هنگام ورودش شیشه جایش را از شراب به نشانه تعظیم خالی می کند؛ معمول است هنگام ورود مأمور حکومتی امر به معروف و نهی از منکر، شیشه های شراب و غیره را پنهان می نمایند.به طنز می توان گفت: محتسب نزد شراب نوشان دارای عزّت و بزرگی است.
بیت دارای آرایه حسن تعلیل است.
۳- مینا. (اِ) آبگینه . (ناظم الاطباء) (برهان ) (منتهی الارب ) (صحاح الفرس ) (آنندراج ). شیشه . ماده ای است لعاب شیشه ای حاجب ماوراء یا شفاف که آن را روی کاشی و فلزات برای نقش و نگار به کار برند. (حاشیه برهان قاطع چ معین ). || پیاله . (ناظم الاطباء). جام . قدح . جام شیشه ای که بدان شراب خورند. ساغر. (ناظم الاطباء) (دهخدا، ۱۳۸۵: ۲۸۹۲)، (برهان، ۱۳۶۲: ۲۰۸۳)
عنقا: سیمرغ. نام مرغی افسانه ای ،موهوم و معروف است که جسم آن مشخّص نیست و چهل فیل غذای یک روز اوست ؛چنان جسم او قدرتمند و بزرگ است که خورشید را در بر می گیرد.(شارح)
مفهوم بیت: تاکید بر عزلت و گوشه نشینی، راه دست یابی به شهرت و شناخته شدن،عزلت اختیار کردن است.
۴- بر طاق نهادن: کنایه از کنار گذاشتن و ترک کردن.
۵- رنگ ریختن: ۱٫ بنای کار گذاشتن ( مصطلحات الشعرا)
ای دل چنان کن که باغبــــــــان نتواند از غبار تو رنگ بهار ریخت
(وحید)
-
- طرح عمارت افکندن(سراج الغات)
کی بود در سوختن نسبت به من خاشاک را رنگ آتشخانه از خاکستر من ریختند
(سلیم)
معنی بیت: به دلیل رنگ و روی نامناسب و شکسته رنگی و بد حالی ام رنگ و روی دیوار این گونه است و شکستگی دارد.
۶- معنی بیت: مادام که جسم و تعلّقات مادّی با روح همراه باشد، روح نمی تواند عروج پیدا کند همانگونه که وقتی بر پای مرغ رشته ببندند مرغ به راحتی نمی تواند پرواز کند.
