معادن………………………………………………………………………………………………………………………69

3-7 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………..69

فصل چهارم : تجزیه و تحلیل اطلاعات جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

4-1 مقدمه………………………………………………………………………………………………………………………………………72

4-2 معرفی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………………….72

4-3 شناسایی معیارهای مؤثر در مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران…………………….73

4-3-1 معیار سازگاری…………………………………………………………………………………………………………………….75

4-3-1-1 کاربری مسکونی……………………………………………………………………………………………………………..76

4-3-1-2 بیمارستان……………………………………………………………………………………………………………………….78

4-3-1-3 فضای سبز………………………………………………………………………………………………………………………80

4-3-1-4 کاربری فرهنگی……………………………………………………………………………………………………………..81

4-3-1-5 کاربری ورزشی……………………………………………………………………………………………………………….82

4-3-1-6 آتش نشانی……………………………………………………………………………………………………………………..82

4-3-1-7 آموزشی…………………………………………………………………………………………………………………………..84

4-3-2 معرفی زیرمعیارهای ناسازگار………………………………………………………………………………………………85

4-3-2-1 جایگاه توزیع بنزین و گاز……………………………………………………………………………………………….85

4-3-3 معیار دسترسی………………………………………………………………………………………………………………………..85

4-3-4 تراکم جمعیت…………………………………………………………………………………………………………………………87

4-3-5 مساحت کاربری……………………………………………………………………………………………………………………..88

4-3-6 گسل………………………………………………………………………………………………………………………………………88

4-4 معرفی سایر پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران……………………………………………………………………..90

4-4-1 هلال احمر……………………………………………………………………………………………………………………………..90

4-4-2 داروخانه…………………………………………………………………………………………………………………………………92

4-4-3 مرکز پلیس……………………………………………………………………………………………………………………………92

4-5 آماد ه سازی لایه‌های اطلاعاتی………………………………………………………………………………………………..93

4-6 وزن دهی به معیارها و زیر معیارها در مدل AHP…………………………………………………………………94

4-7 تشکیل ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

………………………………………………………………………………………………………………………………………………………….95

4-8 تلفیق AHP با سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS) …………………………………………………………….100

4-9 جمع بندی……………………………………………………………………………………………………………………………..101

فصل پنجم : پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات

5-1 مقدمه……………………………………………………………………………………………………………………………………..104

5-2 پاسخ به سؤالات پژوهشی………………………………………………………………………………………………………104

5-3 نتیجه گیری…………………………………………………………………………………………………………………………..106

5-4 پیشنهادات……………………………………………………………………………………………………………………………..111

ضمائم…………………………………………………………………………………………………………………………………………….113

منابع و مآخذ…………………………………………………………………………………………………………………………………….119

فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 3-1 معيارها و ضوابط مکان يابي مراکز امداد رساني…………………………………………………………………48

جدول 3-2 طیف درجه بندی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی…………………………………………………………..52

جدول 3-3 محاسبه وزن ها در روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی……………………………………………………..53

جدول 3-4 شاخص تصادفی بودن (R.I) ……………………………………………………………………………………………..54

جدول 3-5 نسبت جنسي در شهر سميرم (1385 – 1335) …………………………………………………………..66

جدول 3-6 توزیع جمعیت شاغل در بخش‌های مختلف اقتصادی در شهر سمیرم سال 1390……….67

جدول 4-1 شعاع دسترسی به تجهیزات مدیریت بحران……………………………………………………………………….73

جدول 4-2 معيارها و ضوابط مکان يابي مراکز امداد رساني…………………………………………………………………..74

جدول 4-3 ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های مدیریت بحران………………………95

جدول 4-4 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری سازگار……………………………………………97

جدول 4-5 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری ناسازگار…………………………………………98

جدول 4-6 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار دسترسی ………………………………………………….98

فهرست نقشه ها

عنوان صفحه

نقشه 4-1 پراکندگی کاربری مسکونی در شهر سمیرم…………………………………………………………………64

نقشه 4-2 پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم……………………………………………………….66

نقشه 4-3 طبقه بندی خیابان ها در شهر سمیرم…………………………………………………………………………77

نقشه 4-4 طبقه بندی انواع تراکم ها در شهر سمیرم…………………………………………………………………..79

نقشه 4-5 مکان های پیشنهادی برای پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم……….92

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فهرست نمودارها

عنوان صفحه

نمودار 4-1 نمودار سلسله مراتبی پارامترهای قابل بررسی جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………………75

نمودار 4-2 وزن نسبی معیارهای مکان یابی پایگاه هایپشتیبانی مدیریت بحران…………………………………96

نمودار 4-3 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های سازگار……………………………………………………………97

نمودار 4-4 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های ناسازگار…………………………………………………………98

نمودار 4-5 وزن نسبی زیر معیارهای معیار دسترسی …………………………………………………………………………..99

نمودار 4-6 وزن نهایی عناصر مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران………………………………….99

مقدمه

بلاياي طبيعي همواره به عنوان پديده اي طبيعي در طول حيات كره زمين وجود داشته و خواهند داشت. وقوع بلاياي طبيعي نظير سيل، زلزله، طوفان و غیره در اغلب موارد اثرات مخربي بر سکونتگاه‌های انساني و تلفات سنگيني بر ساكنان آن‌ها گذاشته‌اند. ساختمان‌ها و زیرساخت‌های اين گونه مناطق را نابود ساخته و پیامدهای ناگوار اقتصادي و اجتماعي بر شهرها و كشورها تحميل كرده است. با وجود پیشرفت­های علمی فراوان، هنوز بشر قادر به جلوگیری و مقاومت در برابر این رخدادهای طبیعی نیست (قنواتی و همکاران، 1388: 16). مدیریت بلایای طبیعی و توسعه پایدار، امروزه به عنوان موضوعی یکپارچه در نظر گرفته می­ شود. با توجه به محدود بودن منابع، توسعه واقعی بدون یکپارچگی با برنامه های کاهش بلایای طبیعی امکان پذیر نخواهد بود(هادیزاده، 1386: 29). زلزله بعنوان يك پدیده طبيعي به خودي خود نتايج نامطلوبي در پي ندارد. آنچه از اين پديده يك فاجعه مي‌سازد، عدم پيشگيري از تأثیر و عدم آمادگي جهت مقابله با عواقب آن است. بنابراين، يكي از ضروری‌ترین اقدامات به كارگيري “اصول مديريت بحران” است(شادی طلب،124:1371). اقدامات مدیریت بحران را می‌توان در سه بخش 1- پیشگیری 2- واکنش 3- بازسازی خلاصه کرد(درابک، 1383: 190) از همین رو عنوان مهم‌ترین بحث در استراتژی کاهش اثرات زلزله است(مك نامارا،689:1387). پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازماندهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، لذا لازم است که با بررسی دقیق و مطالعه ای جامع، مکانی مناسب برای احداث این نوع از کاربری ها در سطح شهر سمیرم انتخاب گردد تا در جهت ارتقاء کارآمدی و بهره برداری از آن مؤثر واقع شود. در پهنه بندی خطر زمین لرزه در ایران، شهر سمیرم یکی از شهرهای ایران است که در جایگاه پهنه بندی با خطر نسبی بالایی قرار دارد. گسل شمال غربی - جنوب شرقی سمیرم در مجاورت بلافصل شهر قرار گرفته و در مناطقی نیز، شهر در امتداد این گسل بنا شده است(طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 20).

هدف این پژوهش انتخاب مناسب ترين مكان جهت استقرار پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران در سطح شهر سمیرم می باشد.

فصل اول این مجموعه شامل طرح تحقیق می باشد. در این فصل به بیان مسأله، اهمیت و ضرورت تحقیق، اهداف، سؤالات پژوهشی، پیشینه و مشکلات و محدودیت های تحقیق پرداخته شده است. در فصل دوم مفاهیم و مبانی نظری موضوع ذکر شده است. در فصل سوم روش تحقیق استفاده شده در پژوهش و معرفی قلمرو پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل چهارم ضمن تجزیه و تحلیل و معرفی معیارهای مؤثر در مکان یابی این پایگاه‌ها به مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم پرداخته شد و در نهایت در فصل پنجم پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات صورت گرفته است.

فصل اول

طرح تحقیق

1-1 بیان مسأله

حوادث یا مخاطرات طبیعی پدیده هایی هستند که همه ساله در گوشه و کنار جهان رخ می دهند و تبعات زیانباری را به همراه دارند و انسان در وقوع آن نقشی ندارد ولی در کنترل و ایجاد راهکار‌هایی جهت به حداقل رساندن آسیب‌های مادی و معنوی آن نقش به سزایی دارد. مخصوصا در دنیای کنونی که جبر‌گرایی محیطی تقریبا مردود شناخته شده و تمامی انسان‌ها به سوی امکان‌گرایی روی آورده‌اند. انسان‌ها و دستاورد‌های علمی و همچنین نیروی عقلانی او می‌تواند اثرات حاصل از این مخاطرات را به حداقل ممکن برساند.

از این رو کشور ایران جزء یکی از کشورهای بلاخیز دنیا به شمار می رود. همانطور که آمار‌ها نشان می‌دهد از 40 نوع بلایای طبیعی که در جهان رخ می دهد، 31 مورد آن در ایران به وقوع می پیوندد. وجود چنین بلایای طبیعی در کشور باعث شده که ایران جزء 10 کشور نخست در زمینه ی بلاخیزی باشد. این خود عاملی برای تلاش بیشتر در جهت دستیابی عملی به روش‌ها و راهکار‌هایی منسجم جهت مقابله و برخورد منطقی در به حداقل رساندن ابعاد فاجعه آمیز چنین رخداد‌‌هایی است (شجاع‌عراقی و همکاران،42:1390).

به طور طبیعی اولین اقدام انسان در برخورد با بحران و سوانح عبارت است از نجات و کاهش اثرات واقعه که با وجود زمان بسیار کم نیاز به واکنش سریع دارد، واکنش سریع که بخش بسیار مهم مدیریت بحران را تشکیل می دهد.شامل شناسایی، ارزشیابی، تصمیم گیری و اقدامات اضطراری موقت می باشد که تمام مراحل این واکنش در زمان بسیار کوتاه حتی گاهی در چند ساعت صورت می گیرد (فرجی و قرخلو، 144:1388). بنابر این آمادگی و شناخت بحران یکی از وظایف مدیریت است اما از آن مهم تر، پیش بینی و قدرت نگاه به آینده آن، این بحران خواهد بود که چون طوفانی ما را به هر سو که خواهد می کشاند( رودینی، 66:1383).

با توجه به مسائلی که گفته شد، يكي از وظايف اساسي و مهم برنامه ريزان شهري و ناحيه اي، تخصيص زمين به كاربري هاي گوناگون شهري با توجه به نقش و كاركرد شهر، اقتصاد شهر و همچنين تاثير عوامل متقابل كاربري ها بر يكديگر است (آل شيخ و حسینیان، 2:1385)، موضوع مكان يابي بهينه اين پايگاه ها با در نظر گرفتن پارامتر ها و عوامل موثر مكاني در اين پژوهش، مورد توجه قرار گرفته است.

در نتیجه انتخاب مکان مناسب برای استقرار پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران، مطالعه و بررسی همه جانبه ای را می طلبد، زیرا احداث پایگاه های مذکور در موقعیت های مناسب، سبب افزایش کارایی و بهره وری بیشتر آن در جهت دستیابی به اهداف مورد نظر بخصوص در شرایط بحرانی می باشد.

وجود گسل شمال غربی جنوب شرقی که در شمال شهر سمیرم واقع شده است وجود این پایگاه ها را الزامی نموده است چون شهر سمیرم دارای محله هایی با بافت های فرسوده ای می باشد که بازسازی و احیای این بافت اولویت نخست مدیریت بحران این شهر می باشد. چون برخی منازل این بافت با یک تکان شدید فرو می ریزد ( طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 15). بنابراین توجه به این امر مطالعات همه جانبه ای را می طلبد.

این پژوهش به دنبال سؤالات زیر است:

1- آیا مکان یابی مراکز امداد و نجات در شهر سمیرم طبق ضوابط مکانیابی و شهرسازی می باشد؟

2- مناسب ترین مکان برای ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم کجاست؟

1-2 اهمیت و ارزش تحقیق

مکان‌یابی از جمله تحلیل های مکانی است که تأثیر فراوانی در کاهش هزینه های ایجاد و راه اندازی فعالیت های مختلف دارد، به همین دلیل یکی از مراحل مهم و اثر گذار در پروژه های اجرایی به شمارمی رود ( شجاع عراقی و همکاران، 1390: 42).

مکان های نهایی باید حتی الامکان همه شرایط و قیود مورد نیاز را ارضاء نمایند. بدین ترتیب عدم بررسی این شرایط و قیود قبل از اجرای چنین پروژه هایی، نتایج نامطلوب فراوانی به دنبال خواهد داشت. برای اجرای یک مکان یابی موفق، لازم است کلیه ی عوامل مؤثر در سطح منطقه مطالعاتی بررسی شود و مکان های مناسب در قالب خروجی فرایند مکان یابی در اختیار مدیران و تصمیم‌گیرندگان نهایی قرار گیرد. این افراد نیز بر اساس سیاست های موجود و اولویت های هر یک از نتایج، گزینه های مناسب را انتخاب می‌کنند ( مهدی پور و مسگری، 1386: 2).

کارشناسان زلزله معتقدند که کشور ایران از مستعد ترین کشورهای زلزله‌خیز دنیا محسوب می شود، به طوری که نواحی با خطر ناچیز بسیار کم بوده و بخش وسیعی از کشور را پهنه های با خسارت زیاد تشکیل می دهد.

بر پایه ی آمار رسمی 45 سال گذشته، شش درصد از تلفات جانی کشور ناشی از زلزله بوده است. بررسی آمار زلزله های با بزرگی بیش از 6/4 ریشتر حاکی از آن است که در یکصد سال گذشته، حدود چهل زمین لرزه در ایران رخ داده است. بنابراین باید توجه داشت که در کشور ما به طور متوسط هر 5/2 سال یک زمین لرزه ی شدید یا خیلی شدید رخ میدهد ( پورکرمانی، 1377: 15).

کشور ما نیز از این نظر جزء ده کشور آسیب پذیر از بلایای طبیعی جهان به شمار می آید چرا که طی 90 سال اخیر 1200000 نفر از هموطنانمان بر اثر آن جان خود را از دست داده اند. و در این بین بیشترین تلفات انسانی (76%) ناشی از زلزله بوده است (جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران، 1383: 1 ). اما زلزله یک پدیده ی طبیعی همانند سایر پدیده های طبیعی نظیر سیل و طوفان و … است که در تبدیل آن به فاجعه، آسیب پذیری مجتمع های مسکونی نقش بسزایی دارد (فلاحتی، 1383: 5).

چنانچه مدتی قبل از زلزله ی بم، زلزله ای هم‌ریشتر با آن در شهرهای آمریکایی رخ داده و تنها 15 نفر کشته و 200 نفر زخمی شدند و حجم محدودی تخریب بر جای گذاشته است. اما زلزله ی بم در سال 1382، 42000 نفر کشته و چندین برابر زخمی و 80 درصد تخریب ساختمان ها را بر جای گذاشته است ( سازمان نظام مهندسی کشور، 1382: 67).

عوامل متعددی در این امر دخالت دارند، وجود زمینه های لرزه خیزی ناشی از موقعیت زمین شناسی، وجود گسل های فراوان در بطن و حاشیه ی شهرها و … ، همگام با عوامل انسانی متعدد نظیر جمعیت شهری، افزایش مسکن کم دوام شهری، شهرسازی نامناسب با بحران زلزله، همگی قابلیت لرزه پذیری شهرها را افزایش داده است تا جایی که 90 درصد شهرهای کشور در برابر یک زلزله ی 5/5 ریشتری آسیب پذیر گشته اند( عکاشه، 1383: 495). به گونه ای که با وقوع زلزله ای نسبتا شدید در یک شهر تحت شرایط فوق، پدیده ی طبیعی به فاجعه تبدیل و آثار و تلفات سنگینی را به بار می آورد. اولین اقدام دولت ها در شرایط بحرانی زلزله ( مراحل او لیه)، اعزام نیروهای رسمی به مناطق به مناطق آسیب دیده و امداد رسانی به آنهاست، اما کشورها در این زمینه حکایت از آن دارندکه فعالیت ها و اقدامات دولت ها و نیروهای رسمی در لحظات اولیه ی وقوع زلزله به تنهایی از کارآمدی لازم بر خوردار نبوده است، چنانچه در زلزله ی بم نیروهای هلال احمر 2 ساعت بعد از وقوع زلزله در محل حضور یافته، 34 تیم امداد و نجات خارجی نیز قادر به نجات جان 32 نفر از حادثه دیدگان شدند ( جمعیت هلال احمر، 1383: 11).

مطابق سرمایه ی انسانی در اقتصاد، جمعیت و مردم یک کشور از همه ی سرزمین ها، کارخانه ها و دیگر تأسیسات در تصرف کشور با ارزش تر می باشند. مردم، یک کشور را بعد از خرابی و ویرانی بازسازی و آباد می کنند، لذا حفاظت از مردم یک کشور برای امنیت اقتصادی آن کشور اهمیت فراوانی دارد. کاهش وحشت و تردید مردم از طریق دفاع غیر نظامی، کیفیت زندگی مردم را بالا می برد و مزایای اقتصادی زیادی دارد ( رضازاده خویی، 1382: 5).

در پهنه بندی خطر زمین لرزه در ایران، شهر سمیرم یکی از شهرهای ایران است که در جایگاه پهنه بندی با خطر نسبی بالایی قرار دارد. گسل شمال غربی - جنوب شرقی سمیرم در مجاورت بلافصل شهر قرار گرفته و در مناطقی نیز، شهر در امتداد این گسل بنا شده است. البته در طول تاریخ زلزله ی بزرگی در این شهر به ثبت نرسیده است ولی لزوم این پایگاه ها به شدت احساس می شود.

موقعیت کشور ما چه از نظر زمین لرزه و چه از نظر تغییرات بارش و دما و پدیده های ناشی از آنها نگران کننده بوده و به عنوان دهمین کشور بلاخیز دنیا معرفی شده است. طی 90 سال اخیر، 120 هزار نفر از هموطنان ما بر اثر بلایای طبیعی کشته شده اند ( 76% بر اثر زلزله، 6% بر اثر سیل، 18% بر اثر سایر بلایا ) ( اژدر، 1385: 203).

با توجه به اینکه پایگاه های پشتیبانی به ویژه در شرایط بحرانی نقش بسیار مهمی را در سازماندهی و مدیریت بحران بر عهده دارند، و همانگونه که تاکنون پژوهشی در این ارتباط در شهر سمیرم انجام نشده است و با استناد به اینکه شهر سمیرم از موقعیت لرزه پذیری نسبتاً بالایی برخوردار است، لذا لازم است که با بررسی دقیق و مطالعه ای جامع، مکانی مناسب برای برای احداث این نوع از کاربری ها در سطح شهر سمیرم انتخاب گرددتا در جهت ارتقاء کارآمدی و بهره برداری از آن مؤثر واقع شود. از این جهت در این پژوهش، بررسی و شناسایی عوامل مؤثر بر مکان گزینی پایگاه ها و انتخاب روشی مناسب و مبتنی بر یافته ها و ابزار علمی، مورد توجه قرار گرفته و از سیستم اطلاعات جغرافیایی به عنوان ابزاری توانمند در مدیریت و تجزیه و تحلیل داده های مکانی، استفاده شده است.

1-3 پیشینه تحقیق

- دیوید اِونانس^[1]1 (2004)، در پژوهشی، نقش GIS را در مدیریت بحران حوادث مترقبه با فعالیت‌های سازمان آتش نشانی تعیین کننده دانستند و اظهار داشتند علاوه بر این که GIS می تواند در کاهش خسارات در زمان قبل از وقوع حادثه با مکان یابی بهینه ترین مکان ها برای احداث ایستگاه ها مؤثر باشد می تواند کارایی بالایی نیز در حین امداد‌‌رسانی ایفا نماید (Evans, 2004: 17).

- پژوهشی در آمریکا با عنوان ” مدلی بر پایه GIS برای تعیین مکان مناسب پناهگاه هایی برای تخلیه فوری ” توسط بانداناکار^[2] و میکائیل ای هادسون^[3] (2008) در ایالت فلوریدا اشاره نمود. هدف اصلی در این تحقیق، مشخص کردن پناهگاه های موجود و مکان هایی با قابلیت پناهگاهی ( مدرسه، دانشگاه ها، کلیسا‌ها، و مراکز عمومی) بر اساس مناسب بودن و در دسترس بودنشان است. این مطالعه برای به دست آوردن مدل نهایی، از تلفیق دو روش بر اساس ترکیب خطی وزین و تکنیک نمایش موقت/ شکست در 17 ناحیه فلوریدای جنوبی به اجرا در آمد. نتیجه حاصل از این تحقیق مبین آن است که 48 درصد از پناهگاه‌های موجود در مناطق نامناسب واقع شده است و بدین ترتیب 52 درصد از مکان‌های با قابلیت پناهگاه‌های موجود در مناطق مناسب قرار دارند. برای 15 پناهگاه موجود در مناطق نامناسب هیچ پناهگاه یا مکانی با قابلیت مناسب بالا یا متوسط، تا فاصله 10 مایلی وجود ندارد (B.Kar, M.E Hodgson, 2008: 1-15).

- اجاق و همکاران (1382) در مقاله ای با عنوان استفاده از منطق فازی و روش تحلیل سلسله مراتبی در تعیین مکان بهینه استقرار ایستگاه‌های امداد رسانی پس از وقوع بحران به معرفی پارامترهای مؤثر در تحقیق پرداخته و سپس با تعریف توابع خطی و میله ای عضویت فازی در نرم افزار Arc GIS نقشه های فازی مربوط به هریک را بدست آورده، و در آخر نتیجه نهایی را با بهره گرفتن از روش تحلیل سلسله مراتبی، بهترین مکان از بین مناطق مجاز انتخاب کردند.

در خصوص مكان‌يابي پايگاه‌هاي پشتيباني مديريت بحران در سطح تهران براي اولين باردر سال 1383، مطالعه اي توسط كارشناسان سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران كه خود متولي اين امر بوده اند، به منظور پياده‌سازي پايگاه‌ها در مناطق 22 گانه شهرداري تهران صورت گرفته است (گزارش سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران،1383).

- زبردست و محمدي (1384) مقاله ای با عنوان “مكان يابي مراكز امداد رساني در شرايط وقوع زلزله با بهره گرفتن از GIS و روش ارزيابي چند معياري AHP ، انجام داده اند که در این پژوهش با بهره گرفتن از روش AHP به مکانیابی مراکز امداد رسانی (جهت انجام عملیات نجات در شرایط وقوع زلزله) در منطقه 11 شهرداری تهران و تعیین میزان آسیب پذیری آن در مقابل زلزله احتمالی، پرداخته شده است.

- صمدزادگان و دیگران(1384) در مطالعه ای با عنوان مكان يابي اسكان موقت به منظور مديريت حوادث غيرمترقبه بر مبناي بكارگيري سيستم هاي اطلاعات مكاني (GIS) هوشمند از سیستم اطلاعات مکانی مبتنی بر منطق فازی، که قابلیت های متعدد آنها در حل مسائل پیچیده مکانی به اثبات رسیده، به منظور تصمیم گیری جهت مکان‌یابی استفاده شده است. عوامل تأثیر گذار در این تحقیق: فاصله از مراکز درمانی (بیمارستان ها، درمانگاه ها، اورژانس)، فاصله از ایستگاه های تقلیل فشار گاز و برق، فاصله از ایستگاه ها و مراکز آتش نشانی، فاصله از پمپ بنزین و گاز، ارتفاع ساختمان ها و مساحت فضای سبز در نظر گرفته شده است.

- اسلامي (1385) نيز پژوهشي با عنوان “مكان يابي مراكز امداد و اسكان ” در منطقه يك شهرداري تهران به منظور تعيين مكان هاي مناسب براي استقرار مراكز امداد رساني پس از وقوع بحران به ويژه (زمين لرزه) ارائه کرده است. اسلامي در اين پژوهش معيار هاي مكان‌يابي مراكز امداد و اسكان را مشتمل بر چهار شاخص ايمني، كارايي، اثر بخشي و مجهز بودن مي داند. وي عناصري چون خطرات طبيعي، كانون هاي خطرساز انسان، شبكه معابر، آسيب‌پذيري حوزه‌ها ، نزديك بودن به پهنه هاي داراي بناهاي اسكان دسته‌جمعي، مناسب بودن زمين، نزديك بودن به مراكز درماني، ايستگاه هاي آتش نشاني و مراكز نظامي و انتظامي را بر اساس شاخص ها تقسيم بندي كرده و سپس با در نظر گرفتن استانداردهايي متعارف براي لايه هاي اطلاعاتي و با بهره گيري از سيستم اطلاعات جغرافيايي، بهترين مكان ها را براي استقرار مراكز امداد و اسكان تعيين نموده است.

- شیرانی و دیگران (1385) در زمینه ی بررسی روش های پهنه بندی خطر زمین لغزش در پادنای علیای سمیرم مطالعه ای انجام داده اند. ابتدا بوسيله عکس هاي هوايي، نقشه‌هاي زمين شناسي موجود و بررسي هاي ميداني، نقشه پراکنش زمين لغزشها در حوضه رودخانه ماربر به وسعت 800 کيلومتر مربع واقع در جنوبي ترين قسمت استان اصفهان تهيه گرديد. سپس با بهره گرفتن از ساير منابع اطلاعاتي نظير نقشه هاي موضوعي موجود، اقدام به بررسي و تعيين عوامل موثر در لغزش (8 عامل) و نقشه هاي لازم در مقياس 1:50000 گرديد. به منظور بالا بردن دقت، سرعت و سهولت آناليز، تمامي اطلاعات مکاني و توصيفي وارد سيستم GIS، گرديد. پس از تهيه لايه هاي اطلاعاتي مورد نياز، با بهره گرفتن از پارامترهاي موثر در لغزش، اقدام به تهيه نقشه هاي پهنه بندي خطر لغزش در چهار روش آماري نموده و سپس مورد ارزيابي قرار گرفتند. با توجه به شاخص به دست آمده و مقايسه نقشه پراكندگي لغزش با نقشه پهنه بندي خطر زمين لغزش حاصل هر يك از روش‌ها در محيط GIS، مشخص گرديد.

- عسگری و همکاران (1385) در مقاله ای تحت عنوان بررسی کارکرد خدمات شهری در مدیریت بحران و سوانح پرداخته و با بهره گرفتن از فن آوری های نوین اطلاعاتی نظیر سیستم اطلاعات جغرافیایی تحلیل های لازمه را انجام داده و به منظور نشان دادن ابعاد مختلف آن نمونه هایی از تحلیل هایی که بر روی مناطقی از شهر تیریز صورت گرفته است را نیز ارائه نموده اند.

- نادری (1389) در مطالعه ی با عنوان ” تحلیل جغرافیایی خدمات شهری سمیرم با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیایی” کاربری های شهر را تعیین کرده و با بهره گرفتن از GIS به تحلیل آن ها پرداخته و سرانه ها و تراکم ها ، کمبود و مازاد آنها را محاسبه و با میزان های استاندارد مقایسه کرده است.

- هادیانی و کاظمی زاد (1389) در پژوهشی به مکانیابی ایستگاه‌های آتش‌نشانی با بهره گرفتن از روش تحلیل شبکه و مدل AHP، در شهر قم پرداخته اند و به این نتیجه رسیده اند که الگوی پراکنش ایستگاه های آتش نشانی شهر قم در وضع موجود از الگوی مناسبی برخوردار نمی باشد و پراکندگی واحدهای خدماتی از جمله ایستگاه های آتش نشانی با کمبود روبرو است.

- شجاع عراقی و همکاران (1390) در مقاله ای با عنوان مکان یابی بهینه پیایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با بهره گرفتن از سیستم اطلاعات جغرافیای در منطقه 6 تهران، به شناسایی و بررسی عوامل مؤثر بر مکان گزینی پایگاه ها پرداخت. پس از گردآوری و آماده سازی لایه ها، نقشه های فاکتور فازی تهیه گردید و سپس وزن‌دهی پارامتر ها با بهره گرفتن از تحلیل سلسله مراتب، انجام گرفت. در مرحله ی بعدی لایه های اطلاعاتی بر مبنای مدل های همپوشانی شاخص و فازی با یکدیگر تلفیق و در نهایت از ترکیب نتایج حاصل از این مرحله گزینه هایی به عنوان مکان مطلوب، معرفی شدند.

داداش پور و همکاران (1391) در مقاله ی خود تحت عنوان تحلیل فضایی و مکانیابی مراکز اسکان موقت با بهره گرفتن از تلفیق فرایند تحلیل شبکه ای (ANP) و سامانه اطلاعات جغرافیایی به معرفی دیدگاه ها و متغیرهای تأثیر گذار در عرصه ی مسکن و سر پناه پس از سانحه، به کاربرد این مدل در منطقه 16 تهران اشاره نموده است. ونتیجه گیری شد که از میان شاخص های مطالعه شده 3 شاخص میزان سرانه خدماتی، هزینه تملک و کاربری وضع موجود بیشترین و سه شاخص میزان مجاورت با حریم معابر محورهای ارتباطی، صنایع آلاینده و حریم خطوط فشار قوی کمترین میزان اهمیت را در فرایند گزینش مکان برای سکونت دهی افراد بی خانمان به خود اختصاص می دهند، و در آخر دو بوستان بعثت و بهمن مناسب ترین مکان برای استقرار سایت های اسکان موقت شناسایی گردید.

پژوهش حاضر با هدف مکانی یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم انجام شده است. این پژوهش تفاوت و تشابهاتی با موارد بالا دارد. تعدادی از معیارهای اعمال شده تقریباً مشابه معیارهای استفاده شده در کارهای دیگران بود ولی از لحاظ روش و مکان مورد مطالعه تفاوت ‌هایی با کارهای مشابه انجام شده دارد.

1-4 اهداف تحقیق

از آنجا که پژوهش علمی با ظهور مسأله یا مجهولی در ذهن محقق شروع می شود، هدف اصلی تحقیق علمی را باید معلوم کردن آن مجهول و به عبارتی حل مسأله و پاسخ یافتن برای آن دانست. اما پژوهش علمی، یک هدف اولیه و یک هدف غایی دارد. هدف اولیه ی محقق روشن کردن مسأله ی خاصی است که با آن روبرو شده است، ولی هدف غایی او دستیابی به معلوم کلی و به عبارتی قضایای علمی کلی است که خصلتی جهان شمول دارد (حافظ نیا، 1387:16).

با توجه به موضوع این تحقیق اهداف زیر دنبال می شود:

1-4-1 هدف کلی

- انتخاب مناسب ترين مكان جهت استقرار پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران در سطح شهر سمیرم.

1-4-2- اهداف جزیی

- ارائه الگويي مناسب جهت مكان گزيني بهينه پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران .

- استفاد ه از قابليت هاي سيستم اطلاعات جغرافيايي جهت دستیابی به الگوی مناسب مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران.

1-5 سؤالات پژوهشی

1- آیا مکان یابی مراکز امداد و نجات در شهر سمیرم طبق ضوابط مکانیابی و شهرسازی می باشد؟

2- مناسب ترین مکان برای ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم کجاست؟

1-6 روش تحقیق

پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است که با بهره گرفتن از روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. در این پژوهش ابتدا با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه ای و بهره گیری از نظرات کارشناسان و متخصصین امر در زمینه مدیریت بحران عوامل و پارمترهای موثر در مکان یابی مراکز امداد رسانی در هنگام وقوع بحران شناسایی شد. سپس برای تعیین اهمیت و ارزش هر یک از معیارها و عناصر موثر در تصمیم از مدل AHP استفاده شده که پرسشنامه ای طراحی و در بین کارشناسان و متخصصین توزیع گردید. در مرحله بعد با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار Expert Choice وزن هر یک از عناصر تصمیم تعیین شد. سپس با بهره گرفتن از روش میدانی نقشه های محدوده مورد مطالعه ضمن به روز رسانی تهیه گردید. در مرحله بعد کلیه لایه های اطلاعاتی به رستر تبدیل شدند. سپس با توجه به نوع لایه و ضوابط مربوط به هر لایه، لایه ها با بهره گرفتن از ابزار distance آماده سازی شدند. لازم به ذکر است ابزار distance برای لایه های که از نوع فاصله بودند به کار رفته است. سپس تمامی لایه ها براساس ضوابط و قوانین مربوط به خود با بهره گرفتن از ابزار Reclassify به طور مجدد طبقه بندی شدند. در نهایت با بهره گرفتن از روش Index overlay لایه ها با یکدیگر ترکیب شدند.

1-7 کاربرد نتایج تحقیق

• استانداری اصفهان
• سازمان مسکن و شهرسازی اصفهان
• فرمانداری سمیرم
• شهرداری سمیرم
• سازمان مسکن و شهرسازی سمیرم
• سازمان حفاظت محیط زیست سمیرم
• مهندسین مشاور سمیرم
• دانشجویان، محققان و دانش پژوهان رشته های مختلف مرتبط با شهر

1-8 مشکلات تحقیق

• به روز نبودن اطلاعات و آمارهای موجود
• عدم وجود شاخص ها و استانداردهای مدون و بومی شده برای کاربری ها و متغیرهای این پژوهش
• عدم همکاری سازمان ها و پرسنل سازمان ها
• عدم وجود منابع کافی در رابطه با موضوع
• عدم وجود امکانات و بودجه لازم
• ناآشنایی مسؤلان و مدیران شهری نسبت به موضوع

فصل دوم

مبانی نظری تحقیق

2-1 مقدمه

امروزه یافتن مکان مناسب برای ایجاد یک فعالیت در حوزه ی جغرافیایی معین جزء مراحل مهم پروژه های اجرایی در سطح کلان می باشد. مکان های نهایی باید حتی الامکان همه ی شرایط و قیود قبل از اجرای پروژه ها را داشته باشند، در غیر این صورت نتایج نامطلوب فراوان به دنبال خواهد داشت. با توجه به مطالب فوق، اجرای صحیح، دقیق و همه جانبه مکان یابی در پروژه ها از اهمیت و ضرورت بالایی برخوردار است. براین اساس مدل های مختلفی بدین منظور مطرح گردیده که هدف همه آنها نظم بخشیدن به مراکز خدماتی و فراهم آوردن شرایط مناسب برای شهروندان است. در این پژوهش از مدل AHPبرای وزن دهی به معیارها استفاده شده است. از آنجا که مکان یابی دارای ماهیت مکانی است سیستم اطلاعات مکانی به عنوان ابزار توانمند مدیریت و تجزیه و تحلیل های مکانی، محیط مناسبی برای نیل به اهداف فوق محسوب می شود. اگر این مدل‌ها در تحلیل مکانی GIS به کار گرفته شوند می توان به طور جامع‌تر و فراگیر تر از دانش افراد خبره در تحلیل استفاده نمود، به عبارت دیگر استفاده از مدل های تصمیم گیری و دانش کارشناسان به افزایش توانایی GIS و کمک به اتخاذ تصمیمات مکانی خواهد انجامید (مهدی پور و مسگری، 1386: 2).

در این فصل ضمن ارائه ی تعاریف و مفاهیم مرتبط با موضوع، به معرفی نظریه ها و مدل های مختلفی که در رابطه با مکانیابی مطرح گردیده، پرداخته شده است.

2-2 تعاریف

2-2-1 خطر

خطر منبعی است که توانایی آسیب به افراد، خسارت به اموال و یا محیط زیست را دارد ( والث، 1379: 80). خطر عبارت است از جریان یا واقعه ای که به طور بالقوه، توان ایجاد خسارت را دراد، یعنی منبع خطر (اسمیت، 1996: 5). در این پژوهش خطر را زلزله معرفی کرده ایم.

خطر طبیعی، پدیده ای طبیعی است که در محدودۀ سکونت بشر اتفاق افتاده، زندگی او را مورد تهدید قرار می دهد و ممکن است باعث وقوع بلایایی گردد. این قبیل خطرات به علل زیست شناختی، آب و هواشناختی، یا فرآیندهایی از این دست، در محیط طبیعی به وجود می آیند (زنگی آبادی و دیگران، 1391: 27).

2-2-3 بحران

بحران حادثه ای است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی به طور ناگهانی به وجود می آید. مشقت و سختی و خسارت را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل می کند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات و عملیات اضطراری و فوق العاده دارد.

طبق تعریف سازمان بهداشت، بحران عبارت است از درهم ریختگی شدید زیست محیطی و روانی – اجتماعی که بسیار فراتر از ظرفیت انطباقی جامعه مبتلا به آن است (میرجلیلی،77:1388).

2-2-4 مدیریت بحران

مدیریت بحران فرایند عملکرد و برنامه ریزی مقامات دولتی و دستگاه های اجرایی دولتی و عمومی است که با مشاهده، تجزیه و تحلیل بحران‌ها، به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با بهره گرفتن از ابزارهای موجود تلاش می کنند از بحران‌ها پیشگیری نمایند یا در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار، آمادگی لازم، امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع تا سطح وضعیت عادی تلاش نمایند(میرجلیلی، 1388 :86). مدیریت بحران در برگیرندۀ عملیات و اقدامات پیوسته و پویاست و به طور کلی بر اساس تابع کلاسیک مدیریت ( برنامه ریزی، ساماندهی، تشکیلات، رهبری و کنترل) در مواقع بحرانی استوار است (پورمحمد وهوشمند مروستی، 1383: 13).

مدیریت بحران، نظام و سیستمی است منسجم با بهره گیری از علوم، فن‌آوری، برنامه‌ریزی و مدیریت برای مقابله با حوادثی که منجر به کشته شدن تعداد زیادی از انسان‌ها، تخریب و آسیب‌دیدگی کلی به اموال مردم و مختل شدن و بر‌هم خوردن زندگی اجتماعی می شوند (رضایی و دیگران، 1390: 85).

2-2-5 واکنش بحران

عبارت است از مجموعه عملیاتی که به وسیله مردم یا ساز مان های دولتی، خصوصی و مردمی در مقابل با بحران جهت تقلیل خسارات و ضایعات، نجات افراد، عادی سازی شرایط و بازگرداندن به حالت قبل از بحران انجام می گیرد (بیرودیان، 1385: 70).

2-2-6 پايگاه پشتيباني مديريت بحران

پايگاه‌هاي پشتيباني مديريت بحران با دو كاربري اصلي ايجاد شده اند:

2-2-6-1 پايگاه هاي ويژه

منظور از پايگاه ويژه، پايگاهي است كه صرفا با كاركردهاي اختصاصي مديريت بحران احداث شده و مورد بهره برداري قرار مي گيرد .

2-2-6-2 پايگاه هاي چند منظوره

منظور از پايگاه چند منظوره پايگاهي است كه دو كاركرد مديريت بحران در زمان بحران و کارکرد معمولی در زمان عادي براي آنها در نظر گرفته شده است و به گونه اي برنامه‌ريزي شده كه حتي‌المقدور در هر يك ازنواحي شهری، يك پايگاه چند منظوره احداث شود (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :9).

2-2-7 مکانیابی

مکانیابی فعالیتی است که قابلیت و توانایی های یک منطقه را از لحاظ وجود زمین مناسب

و کافی و ارتباط آن با سایر کاربری‌ها و پارامترهای دیگر برای انتخاب مکانی مناسب برای کاربری خاص مورد تجزیه و تحلیل قرار می دهد (حیدری، 1381: 31). پیدا کردن بهترین مکان برای یک کاربری باید به گونه ای باشد که هزینه‌های دسترسی و حمل و نقل کاهش یابد و متعاقباً منفعت عمومی را در بر گیرد (عسگری، 1381: 43). به عبارت دیگر مکان یابی سلسله عملیات و اقدامات و تمهیداتی است که در زمینه حصول از وجود شرایط و فراهم آمدن امکان اجرای یک فعالیت بوده و بر اساس آن دستیابی به هدف، نسبت به اجرای عملیات در مکان انتخاب شده اقدام می نماید و در این بین تبعات و عوارض موضوع بررسی شده و مد نظر قرار می گیرد (حیات روحی، 1380: 59).

اصول مکان یابی پایگاه های امداد و نجات در واقع همان مکان یابی و انتخاب بهینه و مطلوب نقطه و محل استقرار است به گونه ای که اصول پدافند غیرعامل برای یک هدف دفاعی را تأمین نماید و ضایعات ناشی از حملات مصنوعی و تهدیدات را به حداقل ممکن کاهش دهد (مطالعات اولیه (فاز صفر) پایگاه امداد و نجات جاده ای شهرستان اردستان،1390: 10).

2-2-8 تقسیم بندی کلی بحران ها

به طور کلی بحران ها در پنج دسته کلی طبقه بندی می شوند:

1- بحران های زمین شناختی

2- بحران های آب و هوایی

3- بحران های زیست محیطی

4- اپیدمی ها

5- بحران های مرتبط با فعالیت های انسان(میرجلیلی،1388 :81-80).

2-2-9 ارزیابی بحران

ارزیابی بحران شامل تخمین سریع سطح، حجم، عمق و شدت بحران می باشد. بررسی

متغیرهای بحران اغلب بر اساس اطلاعات شاهدان، مشاهده ناظران و سیستم های هشدار دهنده انجام می گیرد. دانستن اندازه و شدت بحران، مسؤلین دست اندرکاران را در تدارک نیازمندی ها و تبیین برنامه های پاسخ به بحران کمک می کنند. مهم ترین اهداف ارزیابی عبارت از تهیه ی تصویر واضح، روشن و مختصر از شرایط بعد از بحران، به منظور شناسایی نیازمندی های بهسازی اضطراری و تبیین استراتژی های لازم برای بازسازی می باشد.

با توجه به گوناگونی انواع بحران ها لازم است معیارهایی برای اندازه گیری بحران در نظر گرفته شود. مناسب ترین معیار مربوط به متغیرهایی است که در غالب بحران ها به صورت مشترک وجود دارند. پیامد مشترک بحران ها، ضایعات و خسارات آنها می باشد. به طور معمول فعالیت‌هایی که به منظور ارزیابی بحران انجام می گیرد عبارت اند از:

- جمع آوری اطلاعات

- تجزیه و تحلیل اطلاعات

- تفسیر و نتیجه گیری به همراه راهکارهای مدیریتی و تصمیم‌گیری در مقابل بحران (میرجلیلی، 1388 :86-85).

برنامه ریزی در مدیریت بحران با برنامه ریزی های عادی متفاوت است و معمولا کلیات آن از پیش تهیه گردیده و در زمان بحران به سرعت مرور، تکمیل و اجرا می گردد(میرجلیلی،1388 :87).

مدیریت جامع بحران برای بهره گیری گسترده از کلیه ی عوامل مؤثر در بهینه‌سازی اقدامات و کاهش خسارات ناشی از بحران‌ها و مقابله هوشمندانه و برنامه محور با آن پدید آمده است. به طور کلی آنچه از مدیریت بحران انتظار می رود عبارت اند از:

1- پیش بینی و آمادگی برخورد با بحران به وسیله ی ارزیابی احتمال و آسیب پذیری

2- کاهش خسارات و ضایعات ناشی از سوانح، بحران ها و عوارض و پیامدهای آن

3- خروج از حالت بحرانی و بازگرداندن وضعیت عادی نسبی و ارتباطات اولیه به منطقه ی بحران زده

4- بازسازی، ترمیم و مقاوم سازی نسبت به مخاطرات و بحران ها (میرجلیلی،1388 :88).

2-2-10 جنبه های اجتماعی و مشارکت در ریسک

یکی از اهداف توسعه ی پایدار پذیرفتن نظر جمع در گرفتن تصمیمات مهم می باشد. اگر در تصمیمات مهم و اساسی از نظر افراد ذینفع استفاده کنیم این عملیات پایدارتر، مؤثرتر و مورد پذیرش عام خواهد بود. استفاده از نظر دیگران یکی از پایه‌های اساسی در گرفتن تصمیمات می باشد. اگر چه تصمیمات ممکن است بر اساس نکات علمی گرفته شود، اما برای موفقیت بیشتر می بایست جنبه های اجتماعی یک تصمیم را در نظر گرفت. در بررسی ریسک ها و بحران‌های محیط زیست باید همه‌ی اطلاعات را مدنظر قرار داد. نه تنها باید اطلاعات کمی، بلکه باید فاکتورهایی چون نگرش فردی به خطرات، اعتماد و درستی خبرها و … را نیز مورد توجه قرار داد. محافظت از محیط زیست یک هدف اجتماعی است بنابراین مشارکت مردم و گروه های محافظ یک امر بدیهی است (میرجلیلی،1388: 95).

به دنبال وقوع زلزله بم در جلسه اي اضطراري ستاد مديريت بحران شهر تهران در تاريخ 15/10/1382 ساخت 120پايگاه پشتيباني مديريت بحران توسط سازمان پيشگيري و مديريت بحران پيشنهاد و تصويب گرديد و در تاريخ 6/12/1382 دستور احداث پايگاه‌ها به تمامي مناطق 22 گانه شهرداري تهران ابلاغ گرديد.

دقت نظر در طراحي اين پايگاه‌ها از جنبه هاي عملكردي، معماري و سازه اي، مجموعه پايگاه‌ها را در بين پروژه هاي عمراني شهرداري‌ها متمايز مي سازد. لزوم توجه همزمان به جنبه هاي كارايي، تطابق با بافت شهري، نزديكي به بخش هاي مسكوني، دسترسي، زمين شناسي مهندسي، مخاطرات زمين، ايمني و … نيازمند بررسي‌هاي همه جانبه و متعددي بوده است. بررسي، انتخاب و تامين زمين مناسب با توجه به تنگناهاي موجود در شهر‌ها و لزوم در نظر گرفتن پارامترهاي متعدد موضوعي حساس و دشوار است. مطابق برنامه‌ريزي به عمل آمده انتخاب زمين پايگاه‌ها به گونه اي انجام شده است كه حتي المقدور در هريك از نواحي شهری، يك پايگاه احداث شود. همچنين، در هر منطقه شهرداري يك پايگاه به كاربري ” ويژه مديريت بحران ” اختصاص داده شده است و ما بقي پايگاه ها، چند منظوره با كاركرد محوري مديريت بحران، آموزش و ورزش در نظر گرفته شده است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :4).

2-2-11 هدف از ايجاد پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران

هدف راهبردي از ايجاد اين پايگاه ها مهيا كردن بستر عملياتي و تاكتيكي مناسب براي تحقق اقدامات پيشگيري، آمادگي و مقابله در بحران هاي مختلف به ويژه بحران هاي طبيعي بزرگ نظير زلزله و به عبارت ديگر تاكتيك پذير نمودن سيستم مديريت بحران شهر ها مي باشد. جهت فعال، پويا و زنده نگه داشتن اين پايگاه ها در دراز مدت و شناسايي مؤثر آنها توسط مردم در شرايط عادي، كاربري هاي آموزشي و ورزشي(مختص بانوان) نيز براي اين مجموعه ها در نظر گرفته شده است. به اين ترتيب هدف عمده ديگر كه همانا فرهنگ سازي و ترويج شادابي و نشاط در جامعه مي باشد نيز تحقق يابد .

از جمله موارد استفاده ديگر اين پايگاه‌ها، توسعه شبكه شتابنگاري جهت ثبت اطلاعات زلزله و سيستم ارزيابي حادثه، مركز كنترل و هدايت عمليات مقابله سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر ها مي باشد(سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران،1385 :5).

لازم به ذکر است، قابليت استفاده ازاین پايگاه‌ها در موارد بحراني، هدف اصلی از احداث این پایگاه ها بوده و نسبت به سایر کار کردها اولویت دارد.

با توجه به كاركردهاي تعريف شده براي پايگاه‌ها، زير بنايي حدود 1250 متر مربع براي هر پايگاه در نظر گرفته شده و هر پایگاه از سه قسمت اداري ويژه مديريت بحران، آموزشي- ورزشي و فضاهاي پيراموني به شرح زير تشكيل شده است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ، 1385 :6).

الف - قسمت اداري عمدتا مربوط به فعاليت‌هاي مديريت بحران مي باشد و داراي فضا‌هايي مشتمل بر بخش هاي مديريت، آتش نشاني، امداد و نجات، اورژانس، همراه با انبار هاي مربوطه، سالن سخنراني و محل نصب و نگهداري دستگاه هاي شتاب نگار مي باشد.

ب - قسمت ورزشي شامل زمين ورزشي سرپوشيده، سرويس هاي بهداشتي، دوش، رخت كن، سالن بدن سازي و ورزش‌هاي هوازي و اتاق مديريت ورزش مي باشد.

ج - فضاهاي پيراموني شامل محوطه، نگهباني، پد هليكوپتر، فضاي نگهداري سگ هاي زنده ياب و … مي باشد.

از نظر ويژگي هاي ساختماني اين نكته قابل توجه است كه ساختمان پايگاه‌ها داراي نقشه واحد مي باشد. سازه اين پايگاه ها از دو قسمت تشكيل شده است :

الف - سازه اصلي كه به صورت قاب فلزي سبك در نظر گرفته شده

ب - سازه داخلي كه ساختماني دو طبقه با اسكلت فلزي مهاربندي شده و سقف مركب مي باشد.

دقت به كار گرفته شده در انتخاب زمين مناسب با لحاظ كردن معيارهاي هفت‌گانه مديريت بحران ( نزديك بودن به كاربري مسكوني، وجود فضاي باز در اطراف و دوري از ساختمان‌هاي بلند مرتبه، نزديكي به محل هاي اسكان موقت، وجود شبكه دسترسي مناسب، دور بودن از ساختمان‌ها و تاسيسات خطر‌ساز و …) و همچنين معيار هاي مخاطرات زمين ( عدم احداث در مجاورت گسل و خاك هاي سست، حريم قنات، مجاورت شيب‌ها و زمين‌هاي ناپايدار و …) و نيز ضرايب اطمينان منظور شده در طراحي سازه پايگاه‌ها باعث شده كه مجموعه پايگاه هاي احداث شده داراي ايمني مناسبي در برابر حوادث گوناگون از جمله زلزله باشند .

همچنين پيش‌بيني مخزن آب اضطراري (21 متر مكعب)، ژنراتور برق اضطراري(120KVA ) و محل فرود بالگرد در اين پايگاه ها نيز باعث مي‌گردد كه در صورت قطع شريان‌هاي حياتي پس از حادثه‌، كارايي آنها حفظ شود (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :7).

2-2-12 كاركرد هاي پايگاه پشتيباني مديريت بحران

در شرايط زماني عادي و شرايط وقوع بحران و پس از آن، كاركردهاي متفاوتي براي اين پايگاه‌ها تعريف شده است. پايگاه‌ها در شرايط عادي محلي براي ارائه آموزش‌هاي امور مرتبط با مديريت بحران و ايجاد بستر مناسب جهت فرهنگ‌سازي مديريت بحران در بين عامه مردم خواهند بود. همچنين محلي جهت تهيه و نگهداري بانك اطلاعاتي ناحيه (آمار و اطلاعات جمعيتي و ساير اطلاعات مربوط در ناحيه) و محل تبليغ پيام هاي آموزشي و نصب تصاوير هشدار دهنده و نيز به عنوان مكان استقرار دفاتر شورا ومشاركت هاي مردمي، دپوي اقلام دارويي و تجهيزات پزشكي ومحل نصب تجهيزات شتابنگاري ويژه و سيستم ارزيابي خسارات مي باشند. همچنين به عنوان پايگاه بهداشتي- درماني، اوژانس و آتش‌نشاني بوده و علاوه بر آن مكاني براي ورزش بانوان نيز خواهد بود. كاركردهايي كه براي اين پايگاه‌ها در هنگام وقوع بحران و شرايط پس از آن در نظر گرفته شده شامل موارد زير مي‌باشد:

- محل استقرار ستاد مديريت بحران نواحي و تيم‌هاي استان‌هاي معين

- وعده‌گاه حضور نيروهاي امدادي داخلي و خارجي

- محلي براي تجهيز وسايل نجات تيم‌هاي نجات وامداد

- پايگاهي جهت ارائه خدمات درماني و بهداشتي، توزيع مواد غذايي و امدادي

- پايگاه مراقبت و سنجش و اطلاع رساني

- محل نگهداري آمار و اطلاعات جمعيتي وخسارات ناحيه و شناسايي افراد گمشده و مديريت اموات

- اسكان موقت خانواده‌ها به ويژه در بحران هاي كوچك، استراحتگاه امدادگران، مکان ذخيره سازي اجناس اهدايي مردم و محل نگهداري سگ‌هاي زنده‌ياب از كاركردهاي ديگر اين پايگاه‌ها در شرايط بحراني است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :8).

2-2-13 مدیریت و کارکنان پایگاه‌های چند منظوره

مديريت و كاركنان در هريك از پايگاه‌هاي چند منظوره بر اساس جدول مصوب نيروي انساني فقط چهار نفر شامل (مدير سالن، مسوول امور مالي و ثبت نام، خدمه و سرايدار و نگهبان ) مي باشد.

همچنين مدير پايگاه چند منظوره از طريق شركت‌ها و مؤسسات فرهنگي و ورزشي تحت نظارت معاونت اجتماعي و امور فرهنگي شهرداري منطقه و سازمان ورزش شهر انتخاب مي شود كه لازم است داراي سابقه ورزشي با مدرك ليسانس تربيت بدني بوده و زير نظر مدير ورزش منطقه انجام وظيفه كند.

تبصره : افرادي كه سابقه قهرماني در سطح كشور يا بين المللي داشته باشند با مدرك حداقل ديپلم متوسطه مي توانند به كار گرفته شوند(سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 : 9-10).

2-2-14 سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS)

يک سيستم اطلاعاتي است که در رابطه با داده‌هاي مکاني به کار مي‌رود و متشکل از مجموعه سخت افزار، نرم افزار و افراد متخصص است که جهت کسب، اداره، تجزيه و تحليل و به روز رساني و مدل سازي اطلاعات به کار رفته و راه حلي براي مديريت و طراحي پروژه است (احمدي،1:1375).

سيستم اطلاعات جغرافيايي عبارت است از وارد کردن، ذخيره نمودن، بازبيني کردن، ارتباط

دادن، اصلاح کردن، تحليل کردن، نمايش تصويري نقشه‌هاي اطلاعاتي و سرانجام ارائة نتايجي که

از نظر فضايي به سطح سيارة زمين مربوط است (شکوئي،37:1373).

مکانيابي از جمله تحليل‌هاي مکاني است که اهميت زيادي در کاهش هزينه‌هاي ايجاد و راه‌اندازي فعاليت‌هاي مختلف دارد. به همين دليل در انجام پروژه‌هاي اجرايي از مراحل مهم و تأثير گذار به شمار مي رود. امروزه با توجه به توانايي‌هاي سامانة سيستم اطلاعات جغرافيايي(GIS) در مديريت و تجزيه تحليل داده‌هاي مکاني، فضاي بسيار کارآمدي براي انجام مراحل مختلف و تحليل‌هايي مانند مکانيابي ايجاد شده است. همچنين اهميت مکانيابي به عنوان مرحلة تعيين کنندة اکثر هزينه‌هاي احداث و ساير برنامه‌هاي اقتصادي پروژه‌ها، آن را مورد توجه مديران و تصميم گيرندگان نيز قرار داده است که نتيجة آن استفاده از روش هاي مختلف تصميم گيري براي مکانيابي است. بنابراين استفاده از چنين روش‌هايي در GIS براي اجراي مکانيابي، نتايج دقيق تري را ممکن است ارائه دهد(آزادي نجات،105:1386).

2-3 پویش تاریخی مکان یابی

انسان همیشه مایل بوده است که با توجه به هزینه‌ی کمتر، سود بیشتر و دسترسی به منابع، مکان فعالیت خود را در نظر بگیرد. بنابراین نکته ای که همواره باید درباره‌ی نظریه های مکان یابی و ساختار اراضی ذکر شود این است که تمام آنها بر اصول مکانیسم بازار مبتنی است (عابدین درکوش،4:1372).

میتوان گفت مکان گزینی از ابتدای استقرار انسان هوشمند در زمین جهت دستیابی بشر به منابع غذا، پیدا کردن محل کمین در شکار و جنگ، ایجاد سر پناه و محل کار صورت گرفته، ولی استفاده از روش‌های علمی و مدرن در اواخر قرن گذشته خصوصا پس از جنگ جهانی دوم با پیشرفت ریاضیات و ظهور رایانه رایج شده است. در این راستا تئوری ها، نطریه ها و مدل های مختلفی ارائه شده است که هر کدام دارای مزایا و معایبی می باشد و برای کاربری های خاصی در نظر گرفته شده اند. در این نظریه‌ها سعی در کمی نمودن عوامل تأثیر گذار بر فرایند مکان گزینی بوده است و به ناچار که به نوعی این خصوصیت (کمی شدن) را نداشته اند، از مزایا کنار گذاشته شده اند.

مباحث تئوریک برنامه‌ریزی مکانی ابتدا توسط دانشمندان علوم اجتماعی مطرح گردیده و سپس در جغرافیا و برنامه ریزی شهری تسری یافت، تئوری‌های پرفسور پارسونز^[4] در خصوص روابط اجتماعی فضای کنش و واکنش یا حوزه‌ی عمل و عکس العمل، تئوری لوییس^[5]، استرونس^[6] در خصوص ساخت حوزه های فرهنگی و تئوری حوزه های لوین^[7] جملگی به بررسی روابط متقابل بین انسان‌ها و محیط پرداخته اند (اکبری، 1385: 18).

اولین کارهای مربوط به مباحث مکانیابی توسط لانهارد و وان تونن انجام شده است.کلیه ی نظریه‌ها با بکارگیری تکنیک های مختلف سعی می کنند که عوامل مؤثر بر استقرار فضایی فعالیت‌های گوناگون شهری را بشناسند (عابدین درکوش،80:1372).

2-4 نظریه های مکان یابی

نظریه های مکان یابی را وان تونن در سال 1826 در زمینه فعالیت‌های کشاورزی ابداع نمود. سپس لانهارد در سال 1882 و 1885 نظریه های مکان یابی را در صنت مطرح کرد، ولی چارچوب منظم و علمی این نظریه در مکان یابی صنعتی توسط آلفرد‌و بر آلمانی در سال 1909 شکل گرفت. بعد ها کریستالر و لوش در پیشرفت و گسترش آن در قالب نظریه های مکان‌مرکزی، نقش مؤثری ایفا کردند و در سال‌های بعد هوور و ایزارد در ایالات متحده و فرانسوا پرو در فرانسه، در نظریه های قطب رشد، آن را توسعه و بسط دادند (بند علی، 1387: 61).

2-4-1 نظریه ی وان تونن

وان تونن اقتصاد‌دان آلمانی در مطالعات خود به این نتیجه رسید که در قیمت فروش

تولیدات کشاورزی در بازار معین، علاوه بر تأثیر عوامل تولید عامل دیگری که همان تعرفه‌ی حمل و نقل می باشد اثر می گذارد. بنابراین تولیداتی که فراتر از فاصله ی معینی به بازار می رسد نمی‌توانند برای تولید کننده سود‌آور باشد. وان تونن عوامل اثر گذار بر قیمت یک محصول کشاورزی را عوامل تولید و حمل و نقل دانسته و در مکان یابی نوع کشتزارها در اطراف بازار به عوامل فاصله اهمیت داده است(فرید،504:1375).

2-4-2 نظریه مکان یابی بر مبنای مسائل زیست محیطی

مناسب‌ترین مکان، مکانی است که از آن کمترین فشار ممکن بر محیط، خود کاربری و سایر کاربری ها وارد آید. می‌توان بر پایه ی این نظریه به انتخاب مناسب ترین مکان جهت استقرار هر یک از کاربری های شهری مبادرت ورزید. از این دیدگاه، مناسب ترین مکان میانگینی است میان سه عامل نیازهای مکانی کاربری، آثار متقابل کاربری‌ها بر یکدیگر و آثار هر کاربری بر محیط(بهرام سلطانی،577:1371).

2-4-3 تئوری آکتور^[8]1

بر اساس این تئوری گروه‌هایی که از نظر آنها مکان خدماتی مورد نظر اهمیت دارد و ذی نفع و ذی نفوذ محسوب می گردند مورد توجه قرار گرفته و بر اساس نظرشان ارزش عوامل مشخص می گردد.

مثلا در مورد مراکز خدمات درمانی گروه های ذی نفع، مردم به عنوان مصرف کنندگان هستند و مراکز درمانی به عنوان ارائه دهندگان خدمات و منبع درآمدی، در نتیجه در مکان یابی این مراکز باید عوامل آسایش و راحتی مردم و فاکتورهای درآمد‌زایی برای مراکز خدمات درمانی در نظر گرفته شود (پویان،1379: 43).

2-5 کاربرد مدل در جغرافیا

در سال های بعد از جنگ جهانی دوم علم جغرافیا در اروپا و به خصوص در آمریکا، دستخوش انقلاب عظیمی شد که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می شود. با توجه به این دگرگونی، علم جغرافیا از آن شیوه سنتی توصیفی خارج گشته و برای بیان دقیق مطالب جغرافیایی از اعداد و ارقام که از مطالعه پدیده های طبیعی و انسانی حاصل می آید، سود برد. ارائه نظریه های مکان کشاورزی فن تونن (1826)، آلفرد وبر (1909)، کریستالر (1933)، زمینه را برای پیدایش مکتب سازمان فضایی، هموار ساخت. فرد کورت شیفر (1904-1953)، اقتصاد دان آلمانی در سال 1953، با ارائه مقاله‌ی معروف تحت عنوان، استثناگرایی در جغرافیا، موضع ریچارد هارتشورن را در کتاب ماهیت علم جغرافیا، مشتمل بر بررسی این علم جدا از سایر علوم به شدت زیر سؤال می برد و بیان می‌کند که جغرافیا اساساً از علوم قانونمند است (حکمت نیا و موسوی، 1385: 35). نگرش علمی و سیستمی به جغرافیا به عنوان علم پراکندگی، جغرافیا را بیش از پیش به علوم ریاضی وابسته کرد. بنابراین روش های کمی و آماری وارد جغرافیا شد، که از آن به عنوان انقلاب کمی یاد می کنند. یکی از دستاوردهای انقلاب کمی، ساخت مدل ها بود، با رواج رایانه، در سال 1960 در غرب نوعی برنامه‌ریزی سیستمی بوجود آمد که اساس آن بر مدل استوار بود، به طوری که با ساختن مدل‌ها، می توان تصویری از واقعیت را بیان نمود. امروزه با تخصصی شدن علوم جغرافیا در شاخه های مختلف، کاربرد روش های کمی و مدل ها اهمیت زیادی یافته است. اگرچه تنها با بهره گرفتن از مدل نمی توان به تجزیه و تحلیل سیستم واقعی دست یافت، ولی آنها به مثابه ابزاری قانونمند، برای درک بهتر پدیده های جغرافیایی و سیستم واقعی و پیش بینی آنها کمک فراوانی می کنند. به نحوی که پیتر هاگت یکی از جغرافی‌دانان برجسته معتقد است که دنیای واقعی خیلی پیچیده است، لذا جغرافیدانان برای سهولت در مطالعه، به ساختن مدل ها پرداخته اند (بند علی، 1387: 70).

امروزه کاربرد روش های متعدد مدل ها در مطالعات فضایی، منطقه ای و مسائل شهری قدمت زیادی یافته است، به گونه‌ای که به منظور دستیابی به تعادل در توزیع فضایی منابع و خدمات‌رسانی نیز مورد استفاده قرار می گیرند (بندعلی،1387 :71).

2-6 مدل های مکان یابی

با توجه به سیر تحول تئوری‌ها ونظریه‌های مکان یابی، مدل‌های مکان‌یابی را از نظر تکامل و توسعه ی زمانی به سه دوره تقسیم کرده اند :

1. فرموله کردن مسأله ( از ابتدای قرن 20 تا 1940)
2. کاربرد مدل‌ها در بخش صنعت ( دهه های 1950 تا 1960)
3. توسعه مدل‌ها در بخش عمومی و خدمات رسانی (1970 به بعد).

وقتی این مطالعات از نظر تاریخی ارزیابی می‌شوند تأکید فوق العاده آنها روی هزینه‌های مرتبط با حمل و نقل که منتج از فاصله می باشد، بوضوح نمایان می شود. به طور کلی عامل فاصله، یک شاخص مهم برای برنامه ریزان و مدیران می باشد، اما تمرکز در فاصله و استثنا‌ کردن سایر شاخص ها ممکن است مانند یک تمرین بی‌حاصل نگریسته شود. ولی در همان حال اهمیت فاصله فیزیکی بر سایر معیارها تسلط دارد. خصوصا در حالت‌های فوریت و اضطرار، مانند اعزام آمبولانس به محل بیمار یا خودروهای آتش‌نشانی به محل حریق ( خواجه ارزانی، 1384: 499).

2-6-1 مدل منطق بولین^[9]1

این مدل روشی برای بازیابی داده ها با بهره گرفتن از قوانین منطق بولی برای عمل کردن بر روی خواص مکانی و توصیف هاست. جبر بولی از اپراتورهای and، or، xor، not برای مشاهده اینکه آیا شرط مخصوصی درست است یا غلط استفاده می کنند (بارو، 1376: 181). در این مدل، وزن‌دهی به واحدها در هر لایه اطلاعاتی بر اساس منطق صفر و یک است. به عبارت دیگر هر واحد در نقشه یا مناسب است یا نامناسب، به تعبیر دیگر یا سازگار است یا ناسازگار، و حد وسطی وجود ندارد. در این نماگر and اشتراک و نماگر or اجتماع مجموعه ها را استخراج می کند. به عبارت دیگر نماگر andتنها پیکسلی است که در تمامی نقشه‌های پایه ارزش یک دارد و در نقشه های نهایی ارزش یک خواهد داشت و جزء مناطق مناسب قرار می گیرد. اما نماگر or پیکسلی را که فقط از نظر یک نقشه پایه مناسب بوده و ارزش یک داشته باشد و از لحاظ سایر لایه های اطلاعاتی دارای ارزش صفر باشد در نقشه خروجی و تلفیق یافته، ارزش یک داشته و مناسب تشخیص می دهد (آل شیخ و دیگران، 1382 :26). عملگر محدود کننده «یا» با نماد «xor» نمایش داده می‌شود و برای این استفاده می شود که یکی از شرایط مطرح شده را تعیین کند نه هر دو را (جان استار جفری،1377: 144).

مزیت و امتیاز دیگر این رویکرد سهولت و سادگی آن است، ترکیب منطقی نقشه ها در GIS به طور مستقیم قابل قیاس با انباشتن فیزیکی نقشه ها بر روی یک میز نور است، اما به طور معمول مناسب نیست که برای هر یک از معیارهای ترکیب شده اهمیت یکسان قائل شد. معیارهای مختلف باید بسته به اهمیت نسبت خود وزن داده شوند ( کارتر، 1379: 404).

2-6-2 مدل همپوشانی شاخص ها^[10]1

در این مدل نقشه های ورودی بته به اهمیتشان نسبت به فرضیه مورد نظر وزن دار می شوند. ساده ترین نوع وزن دار کردن شاخص ها وقتی است که نقشه ها دوتایی باشند و هر نقشه یک عامل وزنی منفرد داشته باشد.با این حال وقتی نقشه های چند کلاسه استفاده شوند، هر کلاس از نقشه یک امتیاز یا وزن متفاوت به خود می گیرد که این باعث می شود سیستم وزن دار کردن قابل انعطاف گردد ( نقیبی، 1382: 17).

2-6-3 مدل منطق فازی2

شیوه‌های بهینه‌سازی که کامپیوترها به کمک آنها استدلال های بشری را شبیه سازی می کنند، چندین دهه در رأس تحقیقات علمی قرار داشتند و در پیشرفت سیستم های توانمند در دهه های 1970 و 1980 میلادی مؤثر بوده اند. ظهور مدل سازی‌های مجموعه فازی یکی از نتایج آن است در نظریه های سنتی مجموعه های عوارض با توجه به شامل شدن یا نشدن آنها در یک مجموعه خاص طبقه بندی می شوند. برای مثال، اگر در یک طبقه بندی شهرهای بزرگ بر مبنای جمعیت بیش از 10000 سکنه تعیین شوند، یا یک شهر با جمعیت 100000 نفر سکنه در گروه شهرهای بزرگ و یک شهر با 99000 نفر سکنه جزء شهرهای کوچک محسوب می‌شوند. در حالی که طبق نظریه مجموعه فازی عضویت جزئی یک مجموعه با دادن ضرایب بین صفر ( عدم عضویت ) و یک ( عضویت کامل ) به عوارض طبقه بندی شده امکان پذیر می شود ( مرکز اطلاعات جغرافیایی شهر تهران، 1376: 230). در نظریه مجموعه های کلاسیک، عضویت یک مجموعه به صورت درست یا غلط تعریف می شود اما، عضویت در یک مجموعه فازی بر اساس مقیاسی از یک ( عضویت کامل ) و صفر ( عدم عضویت کامل ) بیان می شود. یعنی هر شی x در مجموعه فازی x یک عضویت به وسیله تابع عضویت که به (x)µ شناخته می شود، دارد که مقادیر آن بین صفر و یک است. تئوری فازی می تواند برای اهمیت‌دهی به نقش الگو‌های مختلف دخیل در فرایند تلفیق به کار گرفته شود. زیرا مجموعه فازی با طبیعت و واقعیت موضوعات تصمیم گیری درگیر می‌شود ( نقیبی، 1382: 19).

2-6-4 مدل احتمالی بیزین

این مدل برای ترکیب نقشه‌ها از مفاهیم احتمالات استفاده می کند و عمدتا برای نقشه‌های چند حالته ( مثل نقشه های زمین شناسی) که طبقه‌بندی شده‌اند و سطوح بالایی از معیارها را به کار می برند، مورد استفاده قرار می گیرد. یکی از مفاهیم اصلی نگرش بیزین احتمال مقدم و مقدم تر است. احتمال مقدم می تواند به وسیله سایر منابع اطلاعات تغییر پیدا کند ( محمدی، 1381: 57).

2-6-5 مدل های وزن دهی به معیارها^[11]1

روش های وزن دهی مختلفی جهت ارزیابی اهمیت معیارها برای تصمیم گیران وجود دارد. این روش ها شامل روش رتبه ای، روش نسبی، روش مقایسه دوتایی و روش تحلیل توازن می باشد. تفاوت این روش ها در اصل تئوری، دقت، سهولت کاربرد و قابل فهم بودن آن برای تصمیم گیران است (عبادی، 1385: 32). در این پایان نامه از روش مقایسه زوجی استفاده شده است. این روش به دلیل داشتن مبانی تئوریک قوی، دقت بالا، سهولت استفاده، دارا بودن ارزش، اعتبار و درستی و دقت نتیجه، یکی از معتبرترین و پرکاربردترین روش ها می باشد. مقایسه در این روش بر اساس قضاوت‌های نظری انجام و نسبت آنها به صورت کیفی بیان می گردد. نسبت های یاد شده، با مقادیر کمی بین 1-9 بیان می گردند. در این روش به منظور اجتناب از خطاهای شخصی یا سلیقه ای می توان از نظرات متخصصین استفاده نمود(Bowen,1990:135).

2-6-6 مدل سطح جاذبه

مفهوم سطح جاذبه در تجزیه و تحلیل فضایی از قانون مشهور جاذبه نیوتن گرفته شده است. بر مبنای قانون جاذبه نیوتن، مرکز جاذبه نقطه‌ایست که در آن توازن و تعامل یک شیء حاصل شود. در تجزیه و تحلیل فضایی، مرکز جاذبه یک ناحیه جایی است که در آن حداکثر قابلیت دسترسی حاصل شود. حداکثر قابلیت دسترسی، بیانگر مرکز جاذبه ایست که فاصله حداقل به تمام نقاط داشته باشد. یافتن مرکز جاذبه می تواند فرایند مکان‌یابی را بهینه سازد و می تواند به برنامه ریز کمک کند که بهترین مکان را برای یک فعالیت پیدا کند (الماسی پور، 1380: 15).

2-6-7 مدل‌های روی هم گذاری و ترکیب لایه های اطلاعاتی با هم دیگر

در عملیات روی هم گذاری دو یا چند نقشه با هم ترکیب می شوند. ارزش نقشه خروجی در هر نقطه تابعی از ارزش های نقشه های ورودی در همان نقطه می باشد. در سیستم های اطلاعات جغرافیایی، توانایی تلفیق داده‌های به دست آمده از دو منبع و هم‌پوشانی نقشه بر روی یکدیگر، یکی از عملکردهای مهم آن‌ها یکی روی دیگری و تشکیل لایه جدید امکان پذیر می گردد (هایوود و همکاران، 1381: 118).

عملیات انطباق با قرار دادن لایه ها بر روی یکدیگر به دو صورت منطقی و حسابی صورت می گیرد. انطباق حسابی شامل عملیاتی نظیر جمع، تفریق، تقسیم و ضرب مقادیر در لایه ها با مقادیر مربوط در یک لایه دیگر می باشد.

انطباق منطقی شامل یافتن آن مناطقی است که در آن ها یک مجموعه مشخص از شرایط صادق باشد. برای مثال مناطق مناسب برای ساختن یک کلبه روستایی ممکن است مناطقی باشد که در آن‌ها پوشش گیاهی جنگلی وجود داشته، دارای خاک خشک و دامنه‌ای آفتاب گیر باشند. اگر پوشش گیاهی و خاک و جهت دامنه های هریک در لایه‌ای جداگانه در GIS قرار گرفته باشند، آن گاه برای تعیین موقعیت‌هایی که در آن‌ها این شرایط صدق کنند، می‌توان از عملیات منطقی استفاده نمود( آرنوف، 1375: 212).

عملیات منطقی در تابع روی هم‌گذاری، بر پایه جبر بولین استوار هستند و معمولا برای تفکیک مناطقی که دارای مجموعه‌ای از شرایط و ویژگی های مورد نظر می باشند، کاربرد دارند.

در ضمن یکی از شروط لازم برای انجام عملیات روی هم‌گذاری، برخورداری تمامی نقشه‌های ورودی از سیستم مختصات یکسان و همچنین صحت مکانی بالای پدیده‌ها می باشد. بعلاوه بر داده‌های رستری اندازه سلول تمامی نقشه‌های ورودی نیز باید با هم برابر باشند ( مخدوم و دیگران، 1380: 63).

2-6-8 مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

فرایند تحلیل سلسله مراتبی یکی از کارآمدترین تکنیک های تصمیم گیری است که اولین بار توسط توماس ال ساعتی در سال 1980 مطرح شد (زبردست، 1380). این تحلیل از جامع ترین سیستم های طراحی شده برای تصمیم گیری با معیارهای چندگانه است، زیرا امکان فرموله کردن مسائل را به صورت سلسله مراتبی فراهم می‌کند. این روش ابزاری قدرتمند و انعطاف پذیر برای بررسی کمّی و کیفی مسائل چند معیاره می باشد که خصوصیات اصلی آن بر اساس مقایسه زوجی می باشد (Ngai, 2005: 29). به همین جهت در این تحقیق برای ارزش دهی به معیارها و انتخاب مکان مناسب از این مدل استفاده می کنیم. روش مبتنی بر فرایند تحلیل سلسله مراتبی بر پایه ی سه اصل قرار دارد: تجزیه، قضاوت مقایسه ای و ترکیب اولویت ها. اصل تجزیه مستلزم آن است که مسئله تصمیم گیری را به سلسله مراتبی که دربرگیرنده عناصر اصلی مسئله است تجزیه کند. بنابراین اصل قضاوت مقایسه ای لازم است که در سطح مورد نظر از ساختار سلسله مراتبی و در ارتباط با منشأ آنها در سطح بالاتر به مقایسه دو به دو از عناصر مورد نظر پرداخته شود. بنابر اصل ترکیب نیز با در نظر گرفتن هر یک از اولویت‌های محلی مبتنی بر نسبت – مقیاس که در سطح متفاوتی از سلسله مراتب به دست آمده است، مجموعه مرکبی از اولویت‌های مربوط به عناصر در پایین ترین سطح سلسله مراتبی ( یعنی گزینه ها ) ایجاد می گردد. با در نظر گرفتن این اصول، روش کار مبتنی بر AHP سه مرحله اصلی دارد:

1. ایجاد سلسله مراتب AHP: اولین قدم در روش کار مبتنی بر AHP ، تجزیه مسأله تصمیم در قالب طیفی از سلسله مراتبی است که در برگیرنده مهم ترین عناصر مسأله تصمیم گیری است. ساختار سلسله مراتبی AHP اغلب 4 سطح دارد: هدف عالی، اهداف عینی، صفات و گزینه ها (پرهیزگار، 1385: 364).
2. مقایسه عناصر تصمیم گیری در قالب دودویی باهم دیگر: در روش AHP مقایسه دودویی به عنوان سبک پایه مورد استفاده برای اندازه گیری به حساب می آید. مقایسه دودویی در سه مرحله شکل می‌گیرد:

الف) بسط یک ماتریس مقایسه ای در هر سطح از ساختار سلسله مراتبی که از بالا به پایین قرار دارد، ب) محاسبه وزن ها در هر سطح از ساختار سلسله مراتبی، ج) برآورد نسبی پایندگی یا سازگاری. البته باید توجه داشت که روش کار مبتنی بر مقایسه دوبه دو را فقط می توان در رابطه با تعداد نسبتاً کوچکی از عناصر مطرح در هر سطح از سلسله مراتب تصمیم گیری به کار گرفت. لذا این روش تنها مبتنی بر مسائل علمی است که تعداد نسبتا کوچکی گزینه دارند (بنایی و کاشانی،1989: 685).

1. ایجاد یک درجه بندی کلی از اولویت ها: در قدم نهایی برای ایجاد وزن های مرکب، وزن های نسبی مربوط به سطوح بدست آمده را تجمیع می کنیم. این امر به کمک یک توالی از ضرب‌های مربوط به ماتریس وزن‌های نسبی در هر سطح از ساختار سلسله مراتب صورت می گیرد. وزن مرکب نمایانگر درجه بندی گزینه ها در رابطه با هدف کلی است، این وزن ها مبنایی محسوب می شود که بر اساس آن می توان به اتخاذ تصمیمات پرداخت (پرهیزگار، 1385: 366).

2-6-9 مدل مکانیابی تخصیص^[12]1

مدل‌های مکان یابی تخصیص، مکان‌هایی را برای مراکز خدمات مشخص می کنند و اختصاص تقاضا برای مراکز بر اساس موضوعات خاصی را فراهم می کنند تخصیص برنامه ای در محیط شبکه است که تحلیل‌های اختصاص منابع را انجام می دهد. این برنامه نزدیک ترین مرکز ( حداقل هزینه سفر) را برای هر اتصال در شبکه پیدا می‌کند. برای نمونه تخصیص را می توان برای یافتن نزدیک ترین ایستگاه آتش نشانی به هر خیابان شهر یا مشخص کردن نزدیک ترین مدرسه به هر دانش آموز مورد استفاده قرار داد. تخصیص، این امکان را فراهم می‌سازد که مدلی برای چگونگی توزیع میان مراکز مختلف ( مانند مدارس، ایستگاه های آتش نشانی یا سایر مراکز خدماتی) و خطوط اطراف آنها (که ممکن است خیابان‌های، خطوط برق و غیره باشد) به وجود

آورد (عزیزی،1383: 54).

تخصیص منابع تا زمان رسیدن به حداکثر مقاومت به حرکت، یا رسیدن به ظرفیت هر مرکز و به صورت تجمعی از اتصال های اختصاص یافته به هر مرکز ادامه می یابند. برای مثال به منظور یافتن خیابان هایی که در فاصله زمانی 5 دقیقه از یک ایستگاه آتش نشانی می باشند، بایستی مقدار حداکثر مقاومت به حرکت را به میزان 5 دقیقه برای شبکه تعریف کرد. مدل تخصیص مکان یابی برای یافتن موقعیت بهینه مراکز خدماتی که به تمام کاربران به بهترین وجه قابل دسترس می باشند، توسعه یافته اند. این مدل ها ارتباط بین خدمات بالقوه و استفاده‌ کنندگان مشخص شده برای آن (تخصیص) را بهینه می سازد (اسمعیلی، 1381: 48).

2-7 شاخص‌های مکان یابی

شاخص‌های مورد استفاده در مکان یابی نسبت به نوع کاربرد آنها متفاوت هستند. اما همه‌ی آنها در جهت انتخاب مکان مناسب همسو می شوند. استفاده از این شاخص‌ها نیاز به داشتن اطلاعات صحیح و کامل از مکان دارد و دستیابی به اطلاعات نیازمند تحقیقات گسترده و جامعی است که تنها پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده و ارزیابی آنها، امکان تصمیم گیری مکانی وجود دارد (فخری، 15:1378).

2-7-1 ماتریس سازگاری

کاربری‌هایی که در یک منطقه استقرار می یابند نباید موجب مزاحمت و مانع اجرای فعالیت‌های دیگر گردند.کاربری‌های همجوار می بایست با یکدیگر کاملا سازگار باشند. برای تعیین میزان سازگاری و ناسازگاری بین دو کاربری باید مشخصات و نیازهای مختلف هریک را برای انجام دادن فعالیت های عادی آن تعیین و سپس با مقایسه‌ این مشخصات موارد توافق و عدم توافق را مشخص کرد، زمینه‌های قابل بررسی در این مورد عبارت اند از: اندازه و ابعاد زمین، شیب زمین و شبکه ارتباطی، تأسیسات و تجهیزات، کاربری های وابسته، کیفیت صدا، میزان نور، بو دید و منظره.

همچنین نیازهای هر کاربری را بر اساس استانداردهای کمی و کیفی موجود تعیین وسپس آنها را با هم مقایسه می کنند و چنانچه مشخصان بدست آمده با یکدیگر مساوی یا نزدیک به هم باشند، سازگارند و در غیر اینصورت ممکن است نسبتا ناسازگار یا کاملا ناسازگار باشند (بحرینی،1377 :193-191).

2-7-2 ماتریس ظرفیت

هر فعالیت شهری مقیاسی دارد، همچنان که ساختار یک شهر از نظر کالبدی سطوح مختلفی دارد و چنانکه دو مقیاس مذکور با یکدیگر منطبق باشند، هر کاربری عملکرد مناسبی خواهد داشت و اگر نباشد مشکلات عدیده ای را برای هر دو پدیده بوجود خواهد آورد. از طرف دیگر هر سطح از ساختار فضایی شهری نیز تنها ظرفیت پذیرش مناسبی از فعالیت‌ها را دارد ( بحرینی، 1377 :197-195).

2-7-3 ماتریس مطلوبیت

در این ماتریس سازگاری بین کاربری و محل استقرار آن ارزیابی می شود و بر این اساس می توان گفت که هر کاربری طبق ویژگی های خاص آن برای محل خاصی مناسب است و هر محلی نیز کاربری خاص خود را می‌طلبد. برای تهیه‌ی ماتریس باید خصوصیات و نیازهای هر کاربری با ویژگی های محل استقرار تطبیق داده شود. خصوصیات محل استقرار ممکن است این عوامل باشند، اندازه و ابعاد زمین، موقعیت، شیب، خصوصیات فیزیکی زمین، دسترسی، تأسیسات و تجهیزات، صدا، هوا، بو و کاربری‌های همجوار.

با مقایسه ی عوامل مذکور می توان نتیجه گرفت که محل هر کاربری کاملا مطلوب، نسبتا مطلوب، نامطلوب و یا کاملا نامطلوب است و بر اساس آن تصمیم مناسب را گرفت (بحرینی،1377

:195-194).

2-7-4 ماتریس وابستگی

گاهی اوقات فعالیت یک کاربری وابسته به فعالیت یا فعالیت‌های دیگر کاربری‌هاست.در این ماتریس میزان وابستگی کاربری‌ها به یکدیگر و لزوم همجواری آنها بررسی می شود.

اما مطالب مهم در ارزیابی کاربری اراضی شهری رابطه بین کاربری‌هاست، چرا که در تأثیر و تأثر کاربری های شهری امکان دارد حوزه‌ی عمل آنها با یکدیگر تداخل داشته باشد و پارامتر فاصله می تواند آثار آنها را کم کند، طوری که در کاربری‌های ناسازگار نسبت به هم بی تفاوت باشند. مانند پالایشگاه و منطقه‌ی مسکونی که فاصله‌ی زیادی از هم دارند. به طور کلی در ارزیابی برای دقت در این امر لازم است یک کاربری که در موقعیت خاصی قرار گرفته با کاربری دیگر در موقعیت خاص خود بررسی و ارزیابی شود(بحرینی،1377 :199-198).

2-8 توابع GIS

2-8-1 توابع پیوستگی^[13]1

علامت مشخصه توابع پیوستگی این است که در این نوع عملیات از توابعی استفاده می شود که مقادیری را بر روی منطقه مورد مطالعه باهم جمع می کند یعنی آنها نیاز به آن دارند که یک یا چند مشخصه توصیفی ارزیابی و نتیجه کلی به صورت مرحله به مرحله حذف گردد. هر مرحله نشان دهنده یک حرکتی در فضا مثلا حرکت در یک قسمت 100 متری از یک خیابان می باشد. نتیجه کلی ممکن است به صورت کمّی از قبیل، مجموع یکسری فواصل مکانی یا مجموع زمان سفر باشد و یا به صورت کیفی باشد مانند این مسأله که یک نقطه هنوز قابل مشاهده است یا خیر. پارامترهای اساسی مورد نیاز برای توابع پیوستگی عبارت اند از:

• مشخصاتی درباره چگونگی ارتباط متقابل عناصر فضایی با یکدیگر ( مثل جاده ها)
• مجموعه قواعد برای تعیین حرکات مجاز در این روابط متقابل
• یک واحد اندازه گیری

برای نمونه یک تابع پیوستگی را برای حرکت در خیابان‌های یک شهر در نظر بگیرید. برای تعریف چگونگی ارتباط عناصر فضایی با یکدیگر از یک نقشه خیابان‌های شهر می توان استفاده نمود. قواعد حرکت می تواند جهت حرکت در خیابان‌های یک‌طرفه و سرعت‌های مجاز باشد و واحد اندازه گیری هم می تواند فاصله باشد (اسمعیلی، 1381: 44).

رایج ترین انواع توابع پیوستگی عبارت اند از:

مجاورت، نزدیکی، شبکه، توابع انتشار، توابع جریان و توابع قابلیت دید (اسمعیلی،1381: 45).

2-8-2 عملیات همسایگی^[14]1

عملیات همسایگی به ویژه برای ارزیابی مشخصه یک منطقه محلی مفید می باشد، مثلا برای یافتن تمامی مناطق مسکونی داخل حوزه یک مدرسه یا پارک (الماس پور، 1380: 26).

بسیاری از عملیات همسایگی باید به وسیله نوع تقسیم بندی مورد نظر اجرا شوند. به این دلیل معمولا از مدل دسترسی استفاده می گردد. در بعضی از سیستم‌های برداری داده‌های جغرافیایی به فرم رستر به منظور انجام آنالیز‌های تبدیل و بعد مجدداً به فرمت برداری برگردانده می شوند و برخی از سیستم های برداری، همسایگی را مستقیماً ایجاد کرده و آنها را به وسیله نوعی عملیات انطباق بر روی داده جغرافیایی منطبق می کنند (پوراسکندر، 1380: 26).

معمولی ترین انواع این نوع عملیات عبارت اند از: تابع جستجو، توابع توپوگرافیک، تابع تیسن و توابع درون یابی.

2-8-3 پلیگون های تیسن

پلیگون های تیسن تعریف کننده مناطق منحصر به فرد نفوذ یا تأثیر در اطراف مجموعه ای از نقاط می باشد (الماس پور، 1380: 27). پلیگون های تیسن برای پیش‌بینی مقادیر در نقاط اطراف یک نقطه مشاهده مورد استفاده قرار می گیرند. این روش دارای محدودیت‌هایی است، به عنوان مثال تقسیم بندی یک منطقه به پلیگون های تیسن کاملا وابسته به موقعیت نقاط مشاهده است و ربطی به چگونگی توزیع طبیعی پدیده مورد مطالعه ندارد و بالاخره اینکه در پلیگون‌های تیسن این مطلب در نظر گرفته نمی شود که نقاط نزدیک‌ به یکدیگر شبیه‌تر از نقاط دور خواهند بود، یعنی فرضی که معمولا در تجزیه و تحلیل‌های جغرافیایی مناسب می باشد (اسمعیلی، 1381: 44).

2-9 کاربرد GIS در مدیریت بحران

• مدل سازی برای تعیین نقاط آسیب پذیر و روند‌های آینده.
• امکان آگاهی از میزان وسعت تخریب ایجاد شده در شهرها.
• مکان گزینی نقاط سکونتگاهی با در نظر گرفتن نوع خاصی از بلایای طبیعی.
• تعیین نقاط مخاطره آمیز (سیل خیز، زلزله خیز و …).
• تعیین الگوی توسعه فیزیکی شهر در رابطه با جهات گسل.
• ایجاد سیستم‌های پشتیبانی از تصمصم‌گیری‌های فضایی در هنگام بروز بحران و تهیه سناریوهای تصمیم‌گیری در مواقع بحرانی.
• تعیین الگوی توزیع مکانی کاربری‌های مختلف در رابطه با مخاطرات طبیعی.
• تجزیه و تحلیل و تعیین بهترین مسیر دسترسی به مراکز بحران زده.
• توزیع فضایی مناسب خدمات فوریتی ( آتش نشانی، مراکز درمانی و …) در رابطه با میزان جمعیت مناطق مخاطره آمیز شهری.
• ارزیابی تأثیرات مخاطرات محیطی پس از بحران و قبل از بحران.
• تحلیل الگوهای توزیع و تراکم جمعیت در رابطه با توزیع مکانی مناطق مخاطره آمیز (زنگی آبادی و دیگران، 1391: 156).

2-10 مکان گزینی به روش GIS

مکان گزینی به روش GIS طی مراحل زیر صورت می گیرد:

• ابتدا مجموعه ای از معیار‌ها برای انتخاب مکان تعریف می شود.
• معیار‌ها ارزش گذاری می شوند.
• معیارها به لایه های موضوعی تبدیل می شوند.
• با بهره گرفتن از توابع تحلیلی (حاشیه گذاری، برهم نهی) تعدادی مکان مناسب استخراج میشود.
• مکان های استخراج، تحلیل و بررسی می شوند و از بین آنها مناسبترین مکان انتخاب می شود، گزینش مکان مناسب از بین تعدادی انتخاب مشابه می تواند با بهره گرفتن از روش های MCDM صورت پذیرد و بدین ترتیب در مرحله ی تعداد بدیل های موجود کاهش می یابد با تعیین یک ارزش آستانه برای معیارهای ارزیابی و محدود تر نمودن آن در مراحل نهایی ارزیابی دقیقتر و سریعتر خواهد بود بویژه زمانی که بدیل ها خیلی زیاد شده باشند این روش سریعتر به نتیجه خواهد رسید(اسمعیلی، 1381: 49).

2-11 جمع بندی

آشنایی با تعاریف و مفاهیم به کار گرفته شده در یک پژوهش و آگاهی از نظریات و دیدگاه‌های صاحب نظران و متخصصان موضوع، به درک بهتر آن کمک مؤثری می نماید. این فصل شامل تعاریف واژه‌ها و اصطلاحات کلیدی و پرکاربرد و مفاهیم جغرافیایی همچون شهر، برنامه ریزی شهری، مکان یابی و … می باشد. همچنین به بررسی و معرفی نظریه ها، روش ها و تکنیک‌های به کار گرفته شده در این پژوهش پرداخته ایم، که شامل روش فازی، جاذبه، AHP و

می باشد.

فصل سوم

روش شناسی و ویژگی های جغرافیایی

3-1 مقدمه

منظور از روش تحقیق و پژوهش، ارائه مهارت‌ها و تجربه‌هایی است که دستیابی به هدف را آسان تر و عملی تر می سازد و با صرف وقت کمتر، نتایج بیشتری به دست می آید. امروزه پیچیدگی مسائل شهری باعث شده است معیارهای متعددی در مکان گزینی تأثیر‌گذار باشند که تحلیل آنها با روش های سنتی نظیر روی هم گذاری دستی نقشه ها به دلیل حجم زیاد داده ها، امکان پذیر نمی باشد. بنابراین استفاده از ابزار توانمدی چون GIS و روش ها و مدل های تصمیم گیری در مکان یابی، کمک مؤثری به برنامه ریزان شهری در انتخاب مکان های مطلوب برای هدف مشخص می نماید. در این پژوهش پس از ارزیابی مدل های ارائه شده در فصل دوم و توجه به شرایط و منابع موجود، سرانجام مدل تحلیل سلسله مراتب (AHP) را به دلیل داشتن مبانی تئوریک قوی، دقت بالا، سهولت استفاده، دارا بودن ارزش، اعتبار و درستی و دقت نتیجه، به عنوان مدل مناسب برگزیدیم.

از بُعد قلمرو پدیده ها اعم از اینکه به شکل طبیعی وجود داشته باشند و یا اینکه در نتیجه رابطه انسان با محیط به وجود آمده و شکل گرفته باشند، به دلیل اشغال فضایی و قرار گیری در بستر محیط به خودی خود در حیطه مطالعات جغرافیایی جای می گیرند. شهر نیز از پدیده هایی است که تبلور نوع خاصی از رابطه انسان با محیط طبیعی و بستر جغرافیایی آن است. بنابراین انجام مطالعات جغرافیایی در چارچوب طرح های توسعه شهری امری ضروری برای دستیابی به اطلاعات پایه ای از محیط است (اخگر، 1387: 40). محیط جغرافیایی که شهر در اشکال و ابعاد مختلف و یا عملکردهای متفاوت بر پهنه آن جای گرفته است، میدان و فضای فعالیت و پویش شهری است. ویژگی های طبیعی همانند شکل زمین، ساختمان زمین شناسی، خصوصیات زلزله خیزی، جهت گسل‌ها، خصوصیات آب و هوایی، منابع آب و خاک و پوشش گیاهی و مجموعه‌های زیستی مجاور آن نه در شکل توصیفی، که در مجموعه ای آمیخته و مرتبط با هم، در حیطه عمل مطالعات جغرافیایی قرار می گیرند. آنچه که اهمیت ویژه ای دارد، شناخت و برقراری رابطه ای معقول و متناسب میان اجزای تشکیل دهنده محیط طبیعی است و این دقیقاً همان کاری است که جغرافیا در بُعد کاربردی خود به عهده دارد. در واقع اشکال تأثیرپذیری پدیده های حاصل از اعمال نفوذ انسان در محیط و چگونگی تأثیرپذیری این پدیده ها از داده های طبیعی محیط، ما را به خوبی از اهمیت مطالعات جغرافیایی، یعنی این بستر وقوع تمام پدیده هاآگاه می سازد (رهنمایی، 1382: 2-8).

3-2 سؤالات پژوهشی

1. آیا مکان یابی مراکز امداد و نجات در شهر سمیرم طبق ضوابط مکانیابی و شهرسازی می باشد؟
2. مناسب ترین مکان برای ایجاد پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم کجاست؟

3-3متغیر‌‌های استفاده شده

برای تعیین مکان و موقعیت بهینه پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران بایستی معیارها و شرایطی تعریف شود تا در فرایند مکانیابی، جایگاه این پایگاه‌ها در بهترین محل و با بالاترین کارایی انتخاب شود. بر این اساس در این تحقیق برای مکان‌یابی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران از معیارها وزیرمعیارهایی که در جدول زیر آورده شده است استفاده شده است. لازم به ذکر است که این معیارها با توجه به اصول و ضوابطی که در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران آورده شده است، و همچنین با نظر کارشناسان مربوطه، انتخاب شده است.

جدول3-1 معيارها و ضوابط مکان يابي مراکز امداد رساني

معیار	زیرمعيار	ضوابط
تراکم جمعيت		[15]*حداقل فاصله با نواحي با تراکم بالاي مسکوني
مساحت کاربري		*حداقل 2000متر مربع
کاربری‌های سازگار	فضاي باز و سبز	*مطلوب‌ترین فاصله با اين فضاها 500 متر
	آتش نشاني	**مطلوب‌ترین فاصله با اين کاربري 2000 متر
	بيمارستان	**مطلوب‌ترین فاصله با اين کاربري 1500 متر
	مسکونی	*حداقل فاصله
	مراکز فرهنگی	* حریم حداکثر 1000 متر
	مراکز آموزشی	* حریم حداکثر 1000 متر
	سالن های ورزشی	*حریم حداگثر 1500 متر
گسل		*حريم 200 متر
کاربری‌های ناسازگار	پمپ بنزين	*حريم 200 متر
	پمپ گاز	*حريم 200 متر
دسترسي به شبکه ارتباطي	راه شرياني درجه1	*مطلوب‌ترین فاصله با اين معابر 200 متر
	راه شرياني درجه2	*مطلوب‌ترین فاصله با اين معابر 100 متر
	خیابان‌های محلي	* مطلوب‌ترین فاصله با اين معابر 50 متر

مأخذ: پژوهشگران

3-4 روش تحقیق

پژوهش حاضر به لحاظ هدف از نوع کاربردی است که با بهره گرفتن از روش توصیفی تحلیلی صورت گرفته است. در این پژوهش ابتدا با بهره گرفتن از مطالعات کتابخانه ای و بهره‌گیری از نظرات کارشناسان و متخصصین امر در زمینه مدیریت بحران عوامل و پارمترهای موثر در مکان یابی مراکز امداد رسانی در هنگام وقوع بحران شناسایی شد. سپس برای تعیین اهمیت و ارزش هر یک از معیارها و عناصر موثر در تصمیم از مدل AHP استفاده شده که پرسشنامه ای طراحی و در بین کارشناسان و متخصصین توزیع گردید. در مرحله بعد با بهره گرفتن از روش فرایند تحلیل سلسله مراتبی و نرم افزار Expert Choice وزن هر یک از عناصر تصمیم تعیین شد. سپس با بهره گرفتن از روش میدانی نقشه های محدوده مورد مطالعه ضمن به روز رسانی تهیه گردید. در مرحله بعد کلیه لایه های اطلاعاتی به رستر تبدیل شدند. سپس با توجه به نوع لایه و ضوابط مربوط به هر لایه، لایه ها با بهره گرفتن از ابزار distance آماده سازی شدند. لازم به ذکر است ابزار distance برای لایه های که از نوع فاصله بودند به کار رفته است. سپس تمامی لایه ها براساس ضوابط و قوانین مربوط به خود با بهره گرفتن از ابزار Reclassify به طور مجدد طبقه بندی شدند. در نهایت با بهره گرفتن از روش Index overlay لایه ها با یکدیگر ترکیب شدند.

3-4-1 اصول فرایند تحلیل سلسله مراتبی

روش تحلیل فرایند سلسله مراتبی، بر پایه ی اصول بدیهی زیر بنا شده است:

اصل اول - شرط معکوسی: اگر ترجیح عنصر A بر عنصر B، برابر n باشد، ترجیح عنصر B بر عنصر A، برابر 1/n خواهد بود.

اصل دوم- همگنی: عنصر Aو عنصرB، باید همگن و قابل قیاس باشند. به عبارت دیگر برتری عنصر A بر عنصر B، نمی تواند بی نهایت یا صفر باشد.

اصل سوم – وابستگی: هر عنصر سلسله مراتبی به عنصر سطح بالاتر خود وابسته است و این وابستگی به صورت خطی تا بالاترین سطح ادامه دارد.

اصل چهارم- انتظارات: یعنی هر گاه تغییری در ساختار سلسله مراتبی رخ دهد، فرایند ارزیابی، باید مجددا انجام شود (زبردست، 1380: 8).

3-4-2 مزایای فرایند تحلیل سلسله مراتبی

فرایند تحلیل سلسل مراتبی، با تجزیه مسائل مشکل و پیچیده، آنها را به شکلی ساده که با ذهن و طبیعت انسان مطابقت داشته باشد، تبدیل می کند. به عبارت دیگر، مسائل پیچیده را از طریق تجزیه آن به عناصر جزئی که به صورت سلسله مراتبی به هم مرتبط بوده و ارتباط هدف اصلی مسئله با پایین ترین سطح سلسله مراتبی مشخص است، به شکل ساده‌تری در می آورد. این فرایند، مجموعه ای از قضاوت ها ( تصمیم‌گیری ) و ارزش گذاری های شخصی به یک شیوه منطقی می باشد. به طوری که، از یک طرف، وابسته به تصورات شخصی، جهت شکل دادن و طرح ریزی نظم سلسله مراتبی یک مسأله بوده و از طرف دیگر، به منطق، درک و تجربه جهت تصمیم گیری و قضاوت نهایی نیاز دارد (اصغر پور، 1387: 112). ویژگی هایی که ساعتی، در مورد فرایند تحلیل سلسله مراتبی بیان می کند به شرح زیر می باشد:

1. یگانگی و یکتایی: فرایند تحلیل سلسله مراتبی، یک مدل یگانه، ساده و انعطاف پذیر برای حل محدوده‌ی وسیعی از مسائل بدون ساختار است که به راحتی، برای همگان، قابل درک است.
2. پیچیدگی: برای حل مسائل پیچیده، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، نگرش سیستمی و تحلیل جزء به جزء را به صورت توأم و هم زمان به کار می برد. عموما، افراد، در تحلیل مسائل، یا کل نگری کرده و یا فقط به جزئیات پرداخته و کلیات را رها می کنند. در حالی که، فرایند تحلیل سلسله مراتبی، هر دو بعد را با هم به کار می بندد.
3. هبستگی و وابستگی متقابل: فرایند تحلیل سلسله مراتبی، وابستگی را به صورت خطی در نظر می گیرد. ولی برای حل مسائلی که اجزاء به صورت غیر خطی وابسته اند، نیز به کار گرفته می شود.
4. ساختار سلسله مراتبی: این روش، اجزای یک سیستم را به صورت سلسله مراتبی، طوری سازماندهی می‌کند که با تفکر انسان مطابقت داشته و اجزاء در سطوح مختلف طبقه بندی می شوند.
5. اندازه گیری: فرایند تحلیل سلسله مراتبی، اندازه گیری معیارهای کیفی را میسر ساخته و امکان تخمین و برآورد اولویت ها را نیز فراهم می کند.
6. سازگاری: سازگاری منطقی قضاوت های استفاده شده در تعیین اولویت ها را محاسبه کرده و ارائه می کند.
7. تلفیق: فرایند تحلیل سلسله مراتبی، منجر به برآورد رتبه نهایی هر گزینه می شود.
8. تعادل: این روش، اولویت‌های وابسته به عوامل در یک سیستم را درنظر گرفته و بین آنها، تعادل برقرار می کند و فرد را قادر می سازد که بهترین گزینه را بر اساس اهدافش تعیین

کند.

1. قضاوت و توافق گروهی: فرایند تحلیل سلسله مراتبی، بر روی توافق گروهی، اصرار و پافشاری ندارد. ولی می تواند تلفیقی از قضاوت های گوناگون را ارائه دهد.
2. تکرار فرایند: این روش، فرد را قادر می سازد که تعریف خود را از مسأله، تصحیح کند و قضاوت و تصمیم خود را بهبود سازد ( آذر و رجب زاده، 1387: 95).

3-4-3 مراحل فرایند تحلیل سلسله مراتبی

3-4-3-1 برپایی یک ساختار و قالب درختی و رده ای

تبدبل موضوع یا مسأله مورد بررسی به یک ساختار سلسله مراتبی، یکی از مهم ترین مراحل فرایند تحلیل سلسله مراتبی محسوب می شود. درخت سلسله مراتبی، دارای سه سطح اصلی هدف، معیارها و گزینه ها است که سطح معیار آن، قابل تقسیم به زیر معیارهای متعددی می باشد. هدف، به پرسش اصلی پژوهش یا مشکلی که باید حل شود، اطلاق می شود که بالاترین سطح درخت سلسله مراتبی است و تنها یک پارامتر دارد که انتخاب آن، وظیفه بالاترین سطح تصمیم گیری پروژه می باشد ( رستگار، 1388: 31). معیارها، دومین سطح درخت سلسله مراتبی پس از هدف می باشند. ملاک های متضمن هدف و سازنده آن، معیار، نامیده می شود که در واقع، سنگ محک هدف یا وسیله اندازه گیری آن می باشد. هر اندازه، معیارها، بیشتر، اجزای هدف را پوشش دهند و بیشتر، بیان کننده هدف باشند، احتمال گرفتن نتیجه دقیق تر، افزایش خواهد یافت. سطح آخر هر درخت سلسله مراتبی، گزینه هایی هستندکه باهم مقایسه شده و برای انتخاب، در رقابت با هم هستند (سرور، 1383: 4).

3-4-3-2 تبیین ضریب اهمیت معیارها و زیر معیارها از طریق مقایسه زوجی

تعیین ضریب اهمیت (وزن) معیارها و زیر معیارها، به کمک ماتریس سنجش دوتایی امکان پذیر است که تمام معیارها، نسبت به یکدیگر و دو به دو مقایسه و ارزیابی می شوند. در روش AHP، مقایسه زوجی بین معیارها و زیر معیارها براساس یک مقیاس نسبی وزنی و به صورت کمّی انجام می شود. مقیاس 9 کمیتی ساعتی با مقادیر 1 تا 9، برای مقایسه زوجی معیارها و به منظور تعیین میزان اولویت های نسبی دو معیار به کار می رود (قدسی پور، 1385: 68).

جدول 3-2 طیف درجه بندی در فرایند تحلیل سلسله مراتبی

9	7	5	3	1		3/1	5/1	7/1	9/1
کاملا برتر	برتری خیلی بیشتر	برتری بیشتر	کمی برتر	یکسان		کمی کم اهمیت تر	کم اهمیت تر قوی	کم اهمیت تر قوی	کاملا کم اهمت تر
Extremely preferred	Very strongly preferred	Strongly preferred	Moderately preferred	Equally preferred		Moderately preferred	Strongly preferred	Very strongly preferred	Exteremley preferred
More important					Less important

مأخذ: کایلر، (2006: 47).

برای محاسبه ضریب اهمیت معیارها، چهار روش عمده زیر وجود دارد؛

1. روش حداقل مربعات، 2- روش حداقل مربعات لگاریتمی، 3- روش بردار ویژه، 4- روش های تقریبی، که از بین روش های مذکور، روش بردار ویژه، بیشترمورد استفاده قرار گرفته است. اما اگر، ماتریس سنجش، دارای ابعاد بزرگ تری باشد، محاسبه مقادیر بردارهای ویژه به صورت دستی، طولانی و وقت گیر خواهد بود، مگر اینکه از نرم افزارهایی مانند Expert Choice، استفاده شود ( زبردست، 1380: 8).لازم به ذکر است که برنامه مارینونی در GIS نیز، از روش بردار ویژه جهت محاسبه ضریب اهمیت معیارها استفاده می کند.

3-4-3-3 عملیات وزن دهی معیارها، به سه روش زیر قابل انجام است

1. استفاده از دانش کارشناسی: در این روش، با بهره گرفتن از تجربه و دانش کارشناسان
2. متخصص در زمینه کاربرد مورد نظر و با در نظر گرفتن خصوصیات محدوده‌ی مطالعاتی، معیار های مناسب تعیین و وزن دهی می شوند. از مزایای این روش، ساده و مستند بودن آن است. اما، دارای معایبی مانند احتمال اشتباه نمودن کارشناس در تعیین وزن و مشکل استانداردسازی واحدهای اندازه گیری ذهنی آنها می‌باشد.
3. استفاده از دانش داده ای: دانش داده ای، متکی بر اطلاعات موجود در مورد جواب مسأله می باشد. در دانش داده‌ای با بهره گرفتن از جواب های موجود در مورد مسأله مکان یابی و محاسبه میزان وابستگی هر یک از معیارها به جواب، می توان وزن مربوط به هر معیار را تعیین نمود. در این روش، احتمال بوجود آمدن اشتباه کمتر است، ولی درستی عملکرد آن، بستگی به میزان صحت و دقت جواب‌های اولیه ی موجود دارد.
4. استفاده از دانش کارشناسی و داده ای به صورت توأم: در این روش، با توجه به نتایج حاصل از دانش و تجربه ی کارشناسان و استفاده از اطلاعات موجود، به هریک از عوامل وزن مناسب تعلق می گیرد. بدین نحو که، ابتدا، وزن ها از طریق دانش کارشناسی و داده‌ای به صورت مجزا محاسبه می شوند، سپس، وزن مطلوب با مقایسه ی مقادیر به دست آمده تعیین می گردد. در نتیجه، احتمال وقوع اشتباه کاهش یافته و ارزش و اهمیت اختصاص داده شده به معیارها، به واقعیت نزدیک تر خواهد بود (رستگار، 1388: 61).

جدول 3-3 محاسبه وزن‌ها در روش فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی

ترجیحات ( قضاوت شفاهی)	1
ترجیح یا اهمیت یا مطلوبیت یکسان	3
کمی مرجح یا کمی مهم تر یا کمی مطلوب تر	5
ترجیح با اهمیت یا مطلوبیت قوی	7
ترجیح با اهمیت یا مطلوب خیلی قوی	9
ارزش های بینابین	8و6و4و2

مآخذ: قدسی پور، 1385: 66

3-4-3-4 برقراری سازگاری در قضاوت ها

یکی از مزیت های فرایند تحلیل سلسله مراتبی، امکان بررسی سازگاری در قضاوت های انجام شده برای تعیین ضریب اهمیت معیارها و زیرمعیارها است. به عبارت دیگر، هدف این است که مشخص شود، در تشکیل ماتریس مقایسه دوتایی معیارها، چقدر سازگاری در قضاوت ها رعایت شده است؟ وقتی اهمیت معیارها، نسبت به یکدیگر برآورد می شوند، احتمال ناهماهنگی در قضاوت ها وجود دارد. روشی که ساعتی، برای بررسی سازگاری در قضاوت هادر نظر گرفته، محاسبه ضریبی به نام نسبت سازگاری (C.R) است که از تقسیم شاخص سازگاری (C.I) به شاخص تصادفی بودن (R.I) به دست می آید. چنانچه، این ضریب کوچکتر یا مساوی 0،1 باشد، سازگاری در قضاوت ها مورد قبول است، در غیر این صورت، باید در قضاوت ها، تجدید نظر شود. به عبارت دیگر، ماتریس مقایسه زوجی معیارها، باید مجددا تشکیل شود. شاخص(n)، از جدول زیر قابل استخراج است (سرداری و پولادی، 1387: 2).

جدول 3-4 شاخص تصادفی بودن (R.I)

N	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13	14	15
R.I	0	0	0.52	0.9	1.12	1.24	1.32	1.41	1.45	1.48	1.49	1.51	1.56	1.57	1.59

3-5 نرم افزار Expert choice

نرم افزار EC جهت تحلیل مسائل تصمیم گیری چند معیاره با بهره گرفتن از تکنیک فرایند تحلیل سلسله مراتب طراحی شده و قابل اجرا بر روی کامپیوتر هاست. این نرم افزار دارای توانایی های زیادی بوده و علاوه بر آن امکان طراحی نمودار سلسله مراتبی تصمیم گیری و طراحی سؤالات، تعیین ترجبحات و اولویت ها و محاسبه وزن نهایی، قابلیت تحلیل حساسیت تصمیم گیری نسبت به تغییرات در پارامترهای مسأله را نیز داراست (قدسی پور، 1385: 151).

3-6 معرفی قلمرو پژوهش

3-6-1 ويژگي هاي جغرافياي طبيعي

3-6-1- 1 وضعيت آب و هوای شهر سمیرم

اقليم منطقه بر اساس دسته بندي‌هاي مختلف اينگونه بيان شده است: ناحيه اي نيمه مرطوب معتدل با زمستان‌هاي سرد و تابستان هاي گرم و معتدل و ارتفاعات جنوبي جز مناطق معتدل سرد با تابستان هاي خنک مي باشد.

در سميرم تغييرات بارندگي به ارتفاع و فاصله از کانون هاي پر بارش کوهستاني وابسته است چنانچه در ارتفاعات شمالي ميزان بارندگي ساليانه بين 450-350 ميليمتر در شرق بين 410-330 ميليمنر و در غرب سميرم 410-290 ميليمتر متغير است حداکثر بارنگي ساليانه در ارتفاعات شمالي به ميزان 450 ميليمتر و حداقل آن در نقاط پست جنوب غربي به ميزان 290 ميليمتر مي باشد و حداقل دماي مطلق 10- درجه و حداکثر دماي مطلق 33درجه و متوسط دماي ساليانه 3/12 درجه سانتي گراد است(قاسمي،12:1389).

باتوجه با اينكه نواحي جنوب وجنوب غربي منطقه (بخش پادنا) مرتفع ترند ميزان بارندگي آن در بعضي نقاط مسكوني به 600 ميليمتر هم مي رسد وهرچه از ارتفاعات اطراف شهرستان به طرف قسمت مياني حركت كنيم به علت كاهش ارتفاع از ميزان بارندگي كاسته مي شود.

ميانگين متوسط بارندگي شهرستان در دراز مدت 1/398ميليمتر مي باشدو بالاترين ميزان بارندگي ساليانه كه تاكنون گزارش شده مربوط به سال زراعي 81-80بوده كه رقم جالب توجه 4/827ميليمتر رانشان مي دهد.

از لحاظ توزيع فصل بارندگي پر بارش ترين فصل زمستان مي باشد كه 2/57كل بارندگي را شامل مي شود و بعد از آن فصول پاييز، بهار و تابستان به ترتيب 2/27،2/13و2در صد بارندگي منطقه را در بر مي گيرد.

به علت كوهستاني بودن منطقه و وجود ارتفاعات متعدد وهمچنين اختلاف ارتفاع در نقاط مختلف شهرستان دما و رطوبت در سطح منطقه نوسانات زيادي رانشان مي دهد.

ساليانه حدود 165كيلو كالري بر سانتيمتر مربع نتيجه تابش آفتاب در شهرستان سميرم است كه حداكثر در ماه هاي تير،خرداد، و حداقل در آذر و دي ماه مي تابد ، ضمن اينكه متوسط ساليانه پوشش ابر در منطقه 67/1 اكتاو مي باشد.

تعداد روز هاي يخبندان بين 125تا130روز در سال متغير بوده كه از مهرماه شروع شده وتا اواخر ارديبهشت ادامه مي يابد. اولين سرما در اثر يخبندان در اواخر مهر و آخرين سرما توأماً در اثر يخبندان انتقالي وتشعشعي در اواخر فرودين ماه اتفاق مي افتد.

بادهاي عمومي در منطقه سميرم از جهت وزش در فصل بهار پر تلاطم ودر فصل پاييز آرام ترند، حداکثر سرعت باد در منطقه به 30 کيلو متر در ساعت مي رسد. ضمن اينکه بادهاي محلي که تاثير شگرفتي بر روي محصولات کشاورزي وزراعي وتا حدودي آب وهواي منطقه مي گذارد شامل نسيم کوه و دره، باد چوم، باد چپ و باد چوقون مي شود.

درکل با توجه به پارامترهاي اقليمي ارائه شده و همچنين با عنايت به ارتفاع نسبتاً بالاي منطقه، از ديدگاه مهدي کريمي نيمه مرطوب معتدل با زمستان سرد ذکر شده است (طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 3).

3-6-1- 2 منابع آب و نحوةتأمين آن براي شهر

3-6-1-2- 1 آبهاي زير زميني

به علت منابع عظيم آبي و گسترش لايه‌هاي آهک‌هاي کارستيک در محدوده شهرستان سميرم منابع آب‌هاي زير زميني منطقه داراي آبدهي قابل توجهي مي باشد. آب هاي زير زميني مورد استفاده در شهرستان سميرم از چشمه ها، قنات ها و چاه هاي سطحي، نيمه عميق و عميق تأمين مي گردد که مصارف آب شهری از این‌ موارد تأمین می‌شود و مجموعاً حدود 8/158ميليون متر مکعب از تخليه سالانه آن‌ها در بخش کشاورزي به مصرف مي‌رسد.

3-6-1-2- 2 آبهاي سطحي

منابع سطحي شهرستان سميرم از دو حوضه آبريز رود خانه خرسان در مرکز و نيمه جنوبي و حوضه آبريز رودخانه ونک - سولکان در نيمه شمالي شهرستان تشکيل شده است. اين دو حوضه بخشي از سرشاخه هاي رود خانه کارون در شرق سلسله جبال زاگرس را تشکيل مي دهند(طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 4).

3-6-1-3 توپوگرافي و ژئومورفولوژي شهرستان

منطقه سميرم درحوضة رسوب گذاري زاگرس قرارگرفته و از نظر مورفولوژي داراي روند عمومي شمال غرب-جنوب شرق مي باشد كه تحت تأثيرتكتونيك زاگرس با همان روند قرار گرفته است. برجستگي هاي مهم منطقه را اكثراً سنگ هاي آهكي كرتاسه، آسماري و گا هي نيز آهك هاي دورة ائوسن تشكيل داده اند. دشت هاي منطقه اكثراً رسوبا ت رود خانه اي، رسوبات دوران چهارم مي باشند. بعضي از دشتهاي بزرگ حوزه مانند دشت مهرگرد (وردشت) در ساختمان ناوديس واقع شده كه سنگ كف آن از طبقات مارني ويا شيلي كرتاسه تشكيل گرديده است. به طور كلي مي توان ا ز نظر جغرا فيائي منطقه را به سه بخش تقسيم نمود:

1. ارتفاعات حو ضه هاي كو هستا ني
2. تپه ماهو رها و كو هپايه ها
3. د شت‌ها

ارتفاعات حوضه هاي كوهستاني خود به دو قسمت تقسيم مي شوند:

ا لف) ا ر تفا عات جنوب و جنوب غربي منطقه: سلسله جبال دينار، ارتفاعات جنوب و جنوب غربي را تشكيل مي‌دهد كه مرتفع ترين قله آن دنا داراي 4444 متر ارتفاع از سطح دريا ست. ا ين ارتفاعات اكثرا صخره ساز با شيب زياد بوده و به علت شرا يط آب و هوائي خاصي كه دارند پوشيده از برف هستند كه خود يكي ا ز عوامل مهم در فرسايش فيزيكي تشكيلات مي با شد .

ب‌) ارتفاعات شمالي و مركزي منطقه : ارتفاعات شمال منطقه واكثراً آهك هاي دوران سوم به رنگ نخودي با ضخا مت متوسط و با فرسايش واريزه اي مشخص مي شو ند .

ج) تپه ما هو رها و كوهپا يه ها: دامنه ارتفاعات منطقه را بيشتر تپه ماهورها و كوهپايه‌هايي با ارتفاع متوسط و به طور پراكنده كه تماماً همان روند اصلي ارتفاعات را دارند و اكثراً از رسو بات واريزه اي فرسايش يافته از ارتفاعات تشكيل شد ه اند.كه ا ين تپه ماهورها نسبت به فرسايش حساس بوده و در بعضي نقاط(سولَكان) فرسايش را به وجود آورده اند و اكثراً بدون پوشش گياهي يا با پو شش گياهي كم مي باشند .

د) دشت ها: به طور كلي دشت ها را رسوبات دوران چهارم و تراس هاي آبرفتي و واريزهاي دامنه اي درشت دانه، رسوبات مخروط ا فكنه و سيلاب ها و رسوبات رودخانه اي با دانه بندي هاي مختلف به وجود آورده اند. ضخا مت آبرفت در اين دشت ها كم و ا ز نظر آب هاي ز يرزميني چندان غني نمي باشد . در بعضي نقاط اين دشتها به علت قرار گرفتن در دامنه ناوديس ها، سنگ كف آن ها بالا بوده ، سفره هاي سطحي قابل توجهي را به وجود آورده اند و اكثراً در اين مناطق رويشگاه‌هائي به صورت مرغزار درآمده كه محل مناسبي براي چراي احشام مي با شند. مهمترين د شت هاي شهرستان به قرار ذيل هستند:

1. د شت قبركيخا
2. د شت حنا
3. دشت سميرم
4. دشت مهرگرد (وَردشت)
5. دشت قو رتَپَسي(طرح جامع شهر سمیرم، 1379: 6).

3-6-1-3- 1 زمین شناسی وضعیت لرزه خیزی در شهرستان سمیرم

شهرستان سمیرم در زون فعال زاگرس بلند قرار دارد. اين قسمت به تبعيت از روند حركت صفحه عربي، داراي امتداد شمال غربي – جنوب شرقي بوده و محور اصلي ارتفاعات نيز در همين امتداد مي‌باشد. روند عمومي شكستگي‌ها و گسل‌ها نیز داراي امتداد شمال غرب – جنوب شرق مي‌باشد . بعضي از گسل‌ها به دليل جهت حركت گسل‌هاي اصلي كه داراي جهت حركت مخالف داشته‌اند، تحت تأثير آنها روند شرقي – غربي پيدا كرده‌اند . سيستم گسل‌هاي محدوده به دليل حركات صفحه‌هاي عربي و ايران به صورت حركات موازي، بوده و گسل‌هاي اصلي عمدتاً رورانده هستند.

در شهرستان سمیرم به طور متوسط هرپنج سال یک زلزله نسبتاً متوسط بروز می کند که با توجه به شرایط زمین‌شناسی و نامناسب بودن ساخت و سازها ، حتی همین زلزله‌های کمتر از شش ریشتر نیز موجب وارد شدن خسارت های فراوان می‌گردد (طرح جامع شهر کمه، 1386: 9).

اهالي ساکن در شهرستان سمیرم زلزله‌هاي زيادي را به ياد دارند كه زمان وقوع آنها زمين به شدت لرزيده است. آخرین زلزله‌ای که این محدوده را لرزاند در بهار سال 1385 بوده که مرکز آن در دامنه شمالی دنا و در نزدیکی روستای ماندگان بوده‌است. بزرگی زلزله حدود 6/5 در مقیاس امواج درونی بر حسب ریشتر بوده‌است که به موجب آن اکثر روستاهای شهرستان و همچنین شهرهای کمه و حنا تحت تأثیر این زلزله قرارگرفته و خسارت‌هایی را متحمل شده‌اند. راه‌های دسترسی بعضی روستاها مانند خفر و خینه در اثر این پدیده به طور مداوم ریزش نموده و مسیرهای دسترسی را مسدود کرده و یا از بین می‌برد.

لازم به ذكر است كه دستگاه‌هاي مستقر در سميرم و در غرب شهرستان سمیرم در استان چهارمحال و بختیاری مانند شهرهای بروجن، گندمان، بلداجی و روستاهاي اطراف سد چغاخور ، روي گسل اصلي زاگرس قرار دارند. اين شتاب نگاشت‌ها سالانه تعداد زيادي زلزله را ثبت نموده‌اند که بيانگر فعال بودن اين شكستگي‌ها مي‌باشد. براي بررسي دقيق‌تر وضعيت لرزه‌خيزي اين محدوده، تمام زلزله‌هاي ثبت شده به مركزيت شهر سمیرم و به شعاع يكصد كيلومتر استخراج گردیده كه بيشترين داده‌ها از مركز زلزله‌شناسي آمريكا (USGS) اخذ شده‌است (طرح جامع شهر کمه، 1379: 10).

3-6-1-3-2 مهمترین گسل‌های شهرستان سمیرم

گسل‌هاي مهم و مؤثر در اين محدوده با توجه به سابقه لرزه‌خيزي آن ها مشخص و خصوصيات آن‌ها به صورت زير آورده شده‌است.

الف) ابرگسل زاگرس

اين گسل با راستاي شمال غربی ـ جنوب شرقی و سازوكار فشاري، يكي از گسل‌هاي بنيادي موجود در ايران است كه بر زمين درز (Geosuture) ميان پهنه سنندج ـ سيرجان در شمال غربی و زاگرس در جنوب شرقی منطبق مي‌باشد. اين گسل از شمال شهرستان سمیرم و از جنوب شهر بروجن و شمال گندمان وارد محدوده وردشت گردیده و همین مسیر را به سوی جنوب شرق ادامه می‌دهد. گسل مذکور کاملاً پر تکاپو بوده و در طول تاریخ، زلزله‌های زیادی را از خود بر جای گذاشته‌است. پایگاه لرزه نگاری بروجن در طول دوره تأسیس خود، تعداد بیشماری زلزله‌های کوچک و متوسط را به ثبت رسانده‌است. از آنجایی که این محدوده کاملاً تحت تأثیر جنبش حرکتی صفحه عربی لرزان است و به طور مداوم در حال لرزش بوده که خود موجب تخلیه انرژی ناشی از حرکت می‌شود و به همین دلیل کمتر شاهد زلزله‌های شدید و بیشتر از شش درجه در مقیاس ریشتر در این قسمت از ناحیه هستیم. در کل گسل زاگرس داراي توان لرزه‌زايي بالاي هفت ريشتر مي‌باشد.

ب) گسل زاگرس جوان

گسل اصلي جوان زاگرس با راستاي شمال غربی ـ جنوب شرقی از شهرستان سمیرم مي‌گذرد. اين گسل داراي سازوكار راستا‌لغز و راست گرد با شيب زياد به سمت جنوب غربی است. عملكرد شيب لغز اين گسل در ناحيه، در بعضي نقاط به صورت عادي مي‌باشد. این گسل کم در محدوده ناحیه به خصوص اطراف شهر سمیرم به نام گسل سمیرم خوانده می‌شود که موجب پایین افتادگی دشت سمیرم گردیده‌است. دارای توان لرزه زایی بالایی بوده و مداوم در حال لرزش است. لرزش این گسل در زمستان سال 1371 در غرب وردشت موجب گردید که خسارت‌های فراوانی به روستاهای این محدوده وارد شود.

ج) گسل دنا – دوپلان

اين گسل يكي از گسل‌هاي اصلی زاگرس مرتفع بوده و به صورت گسل راستالغز و داراي روند شمال غربي - جنوب شرقي مي‌باشد. اين گسل موجب بوجود آمدن هورست و گرابن های فراوانی در مسیر خود شده است. پایین افتادگی دامنه شمالی کوه دنا ، فرو افتادگی دشت‌های فلارد و خان میرزا در غرب ناحیه و در استان مجاور از عملکرد این گسل است. این گسل از توان لرزه‌خيزي بالايي برخوردار بوده که با توجه زلزله‌هاي رخ داده درگذشته، نشان دهنده پويايي آن گسل می‌باشد و در کل توان لرزه‌خيزي گسل دنا – دوپلان آن نزديك به هفت ريشتر گزارش شده‌است (طرح جامع شهر کمه، 1379: 11).

3-6-1-3-3 زمين‌لرزه‌هاي ثبت شده

آمار نشان می‌دهد که اکثر زمین لرزه‌های ثبت شده، از نوع زلزله‌های متوسط می‌باشند. شدت این زلزله‌ها بیشتر از 3.5 بوده ولی تعداد ارقام زیر 5 ریشتر بسیار اندک می‌باشد، احتمالاً به دلیل بعد مسافت تعداد زلزله‌های بین 5 تا 5 ریشتر، بیشترین داده‌ها را به خود اختصاص داده‌است. در شعاع 50 کیلومتر به مرکزیت سمیرم کل زلزله‌های ثبت شده از سال 1973 تاکنون 51 مورد بوده که تعداد زلزله‌های 3 تا 5 ریشتر پنج مورد ، 5 تا 5 ریشتر سی و دو مورد و بالاتر از 5 ریشتر چهار مورد ثبت گردیده‌است. با افزایش شعاع وقوع زلزله به یک صد کیلومتر برای اینکه تمام ناحیه را تحت پوشش دهد، تعداد زلزله‌های ثبت شده به 223 مورد افزایش پیدا کرده‌است اگر به آمار توجه شود. اکثر قریب به اتفاق زلزله ها در زیر عرض 31 درجه و30 دقیقه وقوع پیدا کرده‌است و بیانگر این واقعیت است که که این محدوده بسیار پر فعال می‌باشد. ولی بدین معنا نیست که در بالای عرض ذکر شده خطری وجود ندارد، بلکه بر عکس باید از وقوع زلزله‌های شدید در محدوده نیمه شمالی بسیار نگران بود و راهکارهای مقابله با آن و پیش‌بینی‌های لازم برای کاهش هرچه بیشتر خسارت احتمالی ناشی از وقوع آن را بایستی تدوین گردد (طرح جامع شهر کمه، 1379: 12).

3-6-1-4 پوشش گياهي منطقه

از مجموع 440800 هکتار کل عرصه هاي ملي شهرستان سميرم که معادل 5/5 در صداز عرصه هاي ملي استان است،393000 هکتار معادل 89 درصد آن را مراتع ييلاقي شامل مي شوند که با کيفيت‌هاي مختلف در سطح منطقه پراکنده شده اند، ضمن اينکه 47800 هکتار باقيمانده عرصه هاي ملي شهرستان شامل جنگل‌هاي طبيعي و دشت مي شود.

مهم ترين تيپ ها وگونه هاي گياهي مراتع منطقه شامل انواع گون وقياق سريش،کنگر، خوشک، جو وحشي، جاشير، فستوکا وقياق، جاز واستپا مي باشد ضمن اينکه 25000کيلو گرم در سال در منطقه موجود مي باشد .

پوشش جنگلي منطقه نيز مشتمل برگونه هاي ارجن، بادام کوهي، سيب وگلابي، زالزالک داغداران و گز بوده که به علت مصارف سوختي و چرايي بيش از حد عشاير روستائيان از بين رفته است وتنها گونه هاي چوبي باقيمانده منطقه شامل شيرخشت، پسته و بادام وحشي، افرا، زرشک و بيد مي شود (قاسمی،1389: 34).

3-6-2 حدود و وسعت سمیرم

شهرستان سميرم با مساحت 5224كيلومترمربع در جنوب غربي استان اصفهان با مختصات جغرافيايي 51 درجه و17 دقيقه تا 3 دقيقه طول شرقي و30 درجه و42 دقيقه تا 31 درجه و51 دقيقه عرض شمالي و با ارتفاع متوسط 2400متر ازدريا، بين چهار استان اصفهان، چهار محال بختياري،كهگيلويه وبوير احمد و فارس واقع شده است از شمال به شهرضا، از شرق به آباده و اقليد فارس، از جنوب غربي وغرب با مرز طبيعي رشته كوه هاي دنا با استان كهگيلويه وبوير احمد، از غرب به بروجن ولردگان (چهار محال وبختياري )محدود مي شود. فاصله مركز شهرستان تا اصفهان 150 وتا تهران 435كيلومتر مي باشد.

اين شهرستان 9/4در صد مساحت و65/1در صد جمعيت استان اصفهان را شامل مي شود .از نظر موقعيت قرار‌گيري در حاشيه جنوب شرقي رشته كوه هاي زاگرس قرار گرفته به طوري كه رشته كوههاي دنا به صورت حصاري در غرب وجنوب غربي آن كشيده شده است(بيات،215:1367).

3-6-3 ويژگي هاي جغرافياي انساني

3-6- 3-1 جغرافياي تاريخي

3-6-3-1-1 پيشينة تاريخي

پديده هاي جغرافيايي اعم از طبيعي و انساني در طول زمان شکل گرفته است و با گذر زمان تکامل يافته و با بهره گرفتن از پيشينة خود راه به سوي آينده مي گشايد. تمام حوادث تاريخي در يک بستر جغرافيايي و بهينه‌اي از سرزمين ها رخ مي نمايند و طبيعت و انسان در کنار هم و در ارتباط با يکديگر ويژگي هاي جغرافياي تاريخي راتشکيل مي دهند و چه بسيارند عوامل طبيعي و جغرافيايي که خود منشاء تحولات و حوادث تاريخي مي‌گردند و در اين ميان شايد شهرستان سميرم الگويي نمونه از اين ارتباط متقابل باشد چرا که طبيعت کوهستاني و سردسير، محصور بودن و ارتباط ضعيف با نواحي مجاور، حضور اقوام و قبايل مختلف در منطقه، غلبة طبيعت بر انسان و حد فاصل قرار گرفتن بين جنوب و مرکز و شمال ايران مجموعه عواملي بوده اند تا سميرم را در گذر زمان منزوي، ناشناخته، بکر و محدود نگه دارند. اما علي رغم همة محدوديت ها و تنگناهاي طبيعي و انساني اين سرزمين در دامنه هاي دنا و به بلنداي عمر آن ريشه داشته و سابقه هاي تاريخي از خود به جاي گذاشته است(آقايي،30:1386).

سميرم داراي پيشينة تاريخي ديرينه اي است در مورد مسايل تاريخي و سابقة آن کم وبيش در منابع و آثار مکتوب مطالبي يافت مي شود که دلايلي بر نقش مؤثر و فعال سميرم در سنوات گذشته دارد.

موقعيت طبيعي،کوهستاني، تاريخي و آثار باستاني و آثار برجاي مانده بر ديواره هاي غارهاي منطقه و حتي وجود غارهاي آهکي متعدد، محل امن و مناسبي بوده که از دير باز ساکنين اولية اين نواحي را به خود جلب کرده است به طوري که از گمانه زني هاي واندنبرگ در اطراف سميرم و کشف آثار مخروبه ها که از قوم پارسا مربوط به هفتصد سال قبل از ميلاد يافت شده، نشان از مسکوني بودن منطقه در گذشته هاي دور دارد.

تخته سنگ هايي که در مجاور ميل هاي سنگي در تنگ جلو يافت شده و بر روي يکي از آنها نبشته اي به خط پهلوي ساساني در 9 خط منقور است که اگر چه حوادث طبيعي آسيب زيادي به خطوط آن وارد کرده ولي بار هم خطوط آن با کمي دقت قابل خواندن است و وجود آثار نيايشگاه مهم و معتبر که از دورة ساسانيان در اين شهر باقي مانده سندي معتبر بر قدمت تاريخي اين ناحيه مي باشد(قاسمي،19:1389).

3-6-3-1- 2 وجه تسميه

دربارة وجه تسمية شهرستان سميرم نظراتي ارائه شده است:

الف)بعضي از صاحب نظران اعتقادات اسطوره اي را مورد توجه قرار داده اند و بر اين باورند که جد رستم يعني سام که به دردي شديد(درد دندان) مبتلا بوده در اين مکان آرامش پيدا کرده و اين ناحيه به سام آرام و در نهايت به سميرم معروف گرديده است(قاسمي،9:1389).

ب)اگر اين شهر در محدودة کتبي سميرم ثبت شده است قطعا به اين دليل است که “ران"به معني کوه و سمي يا شمي را به معني وسط در نظر گرفته اند بنابراين سميران يا شميران يعني جاي يا آبادي که وسط کوه است.همانطور که:دم + آوند(دماوند) به معناي پشت آبادي و نه + آوند (نهاوند)به معناي جلوي آبادي در بعضي از کتاب ها آورده شده است(قاسمی،10:1389).

ج)عده اي تأثير آب وهوا را در نام گذاري اين سرزمين دخيل مي دانند: زمي که در واژة زمين به کار مي بريم در زبان پهلوي زميک به معناي سرد و يخ بسته يا پوشيده از برف مي باشد و در زبان فارسي سمي به زمي و برعکس تغيير پردا مي کند و (رم) يا (ران) پسوند مکان محسوب شده و (زمي+رم) يا (سمي+رم) يعني سرزمين سرد،که بهترين و قابل قبول ترين وجه تسميه شناخته شده است و نام اين مکان سرد از خاک پر افتخار ايران به دليل سرد بودن آب وهواي آن، سميرم نام گرفته شده است(آقایی،1386: 23).

د)عده اي معتقدند که اين مکان منزل سام وران بوده و به استعمال سميرم گفته شده است(جناب،190:1371).

ه)عده اي معتقدند سميراميس ملکة معروف بابل به جاهاي خوش آب و هوا مسافرت مي کرده و علاقمند به نواحي خوش آب و هوا بودهن او را به ناحية فارس مي کشاند.در گذر از اين منطقه آب و هواي اينجا به مذاقش خوش آمده و بناي اين شهر را پايه ريزي کرده و نام خود را برآن نهاده و سميرم مخفف نام سميراميس است(حقيقت، 1376: 306-307).

3-6-3- 2 ترکيب قومي و زبان مردم سميرم

شهرستان سميرم از شاخه هاي قومي متفاوتي تشکيل شده است که از مهم ترين آنها مي توان به جمعيت فارس اشاره داشت که در مرکز شهرستان يعني شهر سميرم استقرار يافته اند. اين گروه از نقاط مختلف و شاخه هاي قومي متفاوت کشور در اين نقطه گرد هم آمده اند و به گونه اي در هم حل و ادغام شده اند و جمعيت فارس منطقه را تشکيل مي دهند و در ارتباط نزديک با طايفة بختياري و ترک هاي قشقايي وجه اشتراک بسياري از لحاظ آداب و رسوم، پوشاک و ديگر عوامل فرهنگي پيدا نموده اند(آقايي،1386: 14-15).

زبان مردم سميرم فارسي است ولي اغلب آنان به دليل داد وستد و ديگر اختلاط‌ها ی خا نوادگي با عشا ير كوچ رو و طوا يف كهگيلويه بو ير احمد و چها ر محال وواقع شدن شهرستان بين اين سه استان عده اي از مردم كه اكثريت آنان را روستائيان تشكيل مي د هند به زبان تركي ودَري نيز صحبت مي كنند . ا ز اها لي شهر نيز عده اي ا ز کَسبه كه با عشا ير داد و ستد دارند به منظور تفهيم بيشتر مطالب تركي صحبت مي كنند(آقایی، 1386: 17).

3-6-3- 3 تحولات جمعيتي شهرستان

با توجه به اهميت آمار جمعيتي و دوره هاي آمارگيري نفوس و مسکن که معمولا هر ده سال يک بار انجام مي‌شود به عنوان معيار رسمي و پذيرفته شده در مورد مسائل جمعيتي و

اقتصادي و اجتماعي مي باشد، مبناي مطالعه و تحقيق در اين مورد عمدتاً از همين منابع است.

جمعيت شهرسميرم طي سال هاي 1335 تا 1390 از حدود7968 نفر به 24500 نفر رسيده است، که اين امر نشان دهندة اين است که این شهر طي اين سال ها با رشد سريع همراه بوده است.جمعيت شهر در سال های 1335 تا 1390 به این ترتیب بوده است: 7968 ، 10049، 13490 ، 20260، 24504 ، 26737 و 24500نفر رسيده است. دلیل کاهش جمعیت در سال 1390 نسبت به 1385، مهاجرت ساکنین شهر سمیرم به خارج از شهر بوده است (سازمان آمار، 1390).

3-6-3-3-1 ترکيب جنسي جمعيت

هدف از ترکيب جنسي بررسي وضعيت جمعيت از نظر جنس و تشخيص فزوني يکي از دو جنس نسبت به هم مي باشد. سنجش اين مسأله به وسيلة نسبت جنسي امکان پذير مي گردد.

نسبت جنسي عبارت است از نسبت مردان به زنان ضربدر 100.يعني تعداد مرداني که در مقابل هر 100 زن قرار مي گيرند (جوان،134:1383).

جدول3-5 نسبت جنسي در شهر سميرم (1390 – 1335)

سال	مرد	زن
1335	114	100
1345	114	100
1355	111	100
1365	103	100
1375	98	100
1385	101	100
1390	102	100

منبع:سازمان آمار ايران

3-6-3-3-2 توزیع جمعیت شاغل در شهر سمیرم سال 1390

در جدول زیر توزیع جمعیت شاغل در بخش های مختلف اقتصادی نشان داده شده است.

جدول 3-6 توزیع جمعیت شاغل در بخش های مختلف اقتصادی در شهر سمیرم سال 1390

سال 1390		نوع فغالیت
	9413	کشاورزی
	1243	صنعت
	10342	خدمات
	20998	جمع کل

منبع: مرکز آمار ایران

3-6-3-4 بخش هاي عمدة اقتصادي شهرستان

3-6-3-4-1 کشاورزي

با توجه به موقعيت خاص منطقه و پتانسيل هاي منحصر به فرد از گذشته تا کنون حلال ترين روزي ها را مردم با کشت و کار از خدا مي گرفتند. در بخش مرکزي سميرم فعاليت کشاورزي چشمگيرتر مي باشد، به طوري که از مجموع 279 مزرعه مستقل شهرستان حدود 84 درصد در بخش مرکزي شهرستان و 16 درصد در ديگر بخش ها مي باشد که اين امر نشانة توسعة مراکز کشاورزي در دشت هاي بخش مرکزي مخصوصا در سال هاي اخيرمي باشد(اريسيان:102).

به دليل داشتن قابليت هاي مناسب براي کشاورزي و نگهداري دام در سميرم، الگوهاي اقتصادي و معيشت اصلي مردم بر پاية کشاورزي و تا حدودي دامپروري و اخيرا باغستان هاي درخت سيب مخصوصا از نوع رد و گلدون مي باشد.(قاسمي،210:1389).

از کل کشت در منطقه 60 درصد کشت غلات و 20 درصد گياهان علوفه اي و 20 درصد حبوبات مي باشد و از 140000 هکتار اراضي زير کشت باغات شهرستان بيش از 12000 هکتار اختصاص به درخت سيب دارد.60 درصد مردم شهرستان به کار کشاورزي و دامپروري اشتغال دارند(حقيقت،1376: 306-307).

وجود درختان وحشي سيب در کوه آلمالو در شمال روستاي ورق از توابع دهستان وردشت نشان از قدمت و استعداد بالقوه اين منطقه در پرورش سيب دارد. اولين باغ سيب در سال 1338 در شهرستان سميرم احداث گرديد.

علي رغم وجود قابليت هاي مناسب براي کشاورزي و برخورداري از مواهب طبيعي مشکلات و موانعي وجود دارد که مانع رشد وتعالي بخش کشاورزي در منطقه مي باشد. از جمله: برف بردگي، يکي از آفات مهم محصولات در شهرستان سميرم بوده که کشت بذرهاي مقاوم و متناسب با منطقه نيز عاملي در جهت پايين بودن ميزان راندمان محصولات بوده است، به گونه اي که کشت غلات از گونة سردسيري (سختک) گذشته از اين که در برابر سرما و يخبندان زمين مقاوم بود اما محصولي نا مرغوب به شمار مي رفته است.کشت مداوم زمين(بدون آيش)، عدم وجود کود هاي مرغوب شيميايي و کمبود آب و يا روش هاي نادرست آبياري عوامل ديگري مي باشند که راندمان محصولات کشاورزي را در گذشته پايين مي آورد و در نتيجه هر چه درآمد کمتر مي شده سهم کمتري نصيب مالک و زارع مي شد و فقري بر فقر افزوده مي شده است(قاسمي،1389: 210-211).

3-6-3-4-2 خدمات

عليرغم رشد سهم بخش خدمات به 3/16در صد در سال 1375، به علت عدم وجود زير ساخت هاي اساسي وپايين بودن کيفيت کاري و همچنين به علت مشکلات ارتباطي که بيشتر ناشي از عوامل طبيعي است، خدمات رساني به ويژه از لحاظ خدمات عالي وترويج در سطح منطقه چندان مناسب نيست .ولي با اين حال نسبت به بعضي از مناطق همجوار از وضعيت بهتري برخوردار است .هم اکنون 99در صد از مناطق روستايي شهرستان داراي آب و برق و بيش از 90درصد داراي خدمات ارتباطي به صورت دفاتر مخابراتي ومراکز خودکار هستند. همچنين در مرکز دهستانها ادارات وسازمانهاي مختلف شهرستان به صورت نمايندگي مشغول خدمات رساني است از لحاظ راههاي ارتباطي تقريباً 90 در صد راه هاي روستايي تقريباً رضايت بخش است، اما در کل وضعيت خدمات اساسي وزير بنايي در سطح منطقه چندان مناسب نيست.

3-6-3-4-3 صنعت

با وجود معادن ومنابع فراوان و نيز با وجود توليد ساليانه بيش از 300 هزار تن سيب درختي و بيش از 180هزار تن ساير محصولات کشاورزي در سطح منطقه، اين بخش چندان رشدي ننموده وتنها 1/0در صد کل صنايع استان را شامل مي شود. صنايع موجود در منطقه بيشتر شامل صنايع دستي همچون قالي , گليم و جاجيم بافي و نمد‌مالي مي شود و از لحاظ وجود صنايع و کارخانجات موجود در منطقه مي توان به کارخانه خاک نسوز پشته، گچ ونک، شرکت صنايع جانبي سيب اروم سانکوک ودو سرد خانه 5 هزار تني وحدود 30 تا 40 کارگاه متوسط و کوچک صنايع توليدي همچون صندوق سازي و بلوک زني اشاره کرد که با توجه به ظرفيت ها واستعداد هاي بالقوه و بالفعل منطقه بسيار ناچيز است ( قاسمی، 1389، 212).

3-6-3-4-4 معادن

معادن موجود در سطح شهرستان سميرم در 3 گروه طبقه بندي مي شود که عبارتند از: معادن سنگهاي تزئيني، معادن خاک نسوز، ومعدن سنگ گچ ونمک سميرم که اين معدن از نظر زمين شناسي متعلق به سازندگچساران بوده و با آهک و مارن همراه مي باشد، معادن مس و سرب خانقا، معدن مس چاه پلنگ و معدن مس و سرب آب باغ کهرويه (کيلو متر 23 جاده سميرم شهرضا ) با نوع ماده گالن که تاکنون 6 هزار تن از آن استخراج شده است (مرکز آمار ايران سالنامه هاي استان اصفهان 1355 الي 1385).

3-7 جمع بندی

مدل AHP برای تعیین اهمیت، ارزش و وزن دهی به هر یک از معیارها و عناصر موثر در

تصمیم استفاده می‌شود. در این فصل ابتدا ضمن توضیح کامل این روش، اصول آن، مزایای این روش نسبت به سایر روش‌ها و مراحل آن به ترتیب و به صورت کامل ذکر شد و سپس توضیح مختصری از نرم افزار Expert Choise آورده شد. در قسمت بعد که جهت آشنایی هر چه بیشتر خوانندگان تنظیم شده است، به معرفی ویژگی های طبیعی و انسانی قلمرو پژوهش پرداخته شد.

فصل چهارم

تجزیه و تحلیل اطلاعات جهت مکانیابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

4-1 مقدمه

بر پایه هدف اصلی این پژوهش که همانا مکانیابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران با بهره گرفتن از GIS در شهر سمیرم می باشد، وهمچنین اهداف فرعی این پروژه، می بایست به انتخاب معیارهای شایسته نائل شویم تا از طریق آنها موقعیت های مستعد برای این کار شناسایی و با بهره گرفتن از یک مدل مناسب (AHP) مکان های بهینه برای این فعالیت انتخاب شوند.

پس از انتخاب منطقه مورد مطالعه، در این مرحله لازم است تا اطلاعات توصیفی و مکانی به منظور عملیات مکان یابی پایگاه ها جمع آوری گردد، همچنین حریم و ضوابطی در مورد هر یک از لایه های شناسایی شده در مکان یابی پایگاه ها، منظور گردد تا بر اساس آن مکان‌های مناسب برای استقرار پایگاه ها شناسایی شود که این‌کار با برداشت های میدانی و مطالعات کتابخانه ای صورت پذیرفته است.

4-2 معرفی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

پايگاه هاي پشتيباني مديريت بحران با دو كاربري اصلي ايجاد شده اند:

الف - پايگاه هاي ويژه

منظور از پايگاه ويژه، پايگاهي است كه صرفاً با كاركردهاي اختصاصي مديريت بحران احداث شده و مورد بهره برداري قرار مي گيرد.

ب- پايگاه هاي چند منظوره

منظور از پايگاه چند منظوره پايگاهي است كه دو كاركرد مديريت بحران – در زمان بحران- و کارکرد معمولی در زمان عادي براي آنها در نظر گرفته شده است (سازمان پيشگيري و مديريت بحران شهر تهران ،1385 :9).

تجهیزات و پایگاه های مدیریت بحران نظیر ایستگاه های آتش نشانی، درمانگاه، بیمارستان، مرکز اورژانس، جایگاه پلیس، داروخانه، باشگاه ورزشی، کاربری های آموزشی و مرکز حلال احمر از اهم پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران می باشند. این نوع تجهیزات هم به عنوان موضوع آسیب پذیری خودشان از مخاطرات و هم به عنوان عامل بسیار مهم در فرایند مدیریت بحران، مکان یابی آنها اهمیت دارد. در خدمات رسانی به بیماران و انتقال بیماران به مراکز امداد و نجات و کاهش خسارات مالی و جانی در هنگام بحران دو عامل: 1- زمان( معیار عملکردی ) و 2- فاصله از مرکز( معیار مکانی ) می باید به عنوان مهم ترین عوامل کارایی مناسب و مطلوب راه‌ها و مسیرها مورد توجه قرار گیرند (قائدرحمتی و حاج نبیان، 1390: 14).

جدول شماره 4-1 شعاع دسترسی به تجهیزات مدیریت بحران

	آتش نشانی	بیمارستان	مرکز اورژانس	داروخانه	مرکز پلیس
حوزه خدمات رسانی	منطقه شهری	منطقه شهری	ناحیه شهری	ناحیه شهری	منطقه شهری
شعاع دسترسی	1000	1500-1000	750-650	1000	1000

مآخذ: شیعه،1378: 177-176 و حبیبی و مسائلی، 1378: 16

4-3 شناسایی معیارهای مؤثر در مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

برای تعیین مکان و موقعیت بهینه پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران بایستی معیارها و شرایطی تعریف شود تا در فرایند مکانیابی، جایگاه این پایگاه ها در بهترین محل و با بالاترین

کارایی انتخاب شود.

بر این اساس در این تحقیق برای مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران از معیارها و زیرمعیارهایی که در جدول زیر آورده شده است استفاده شده است. لازم به ذکر است که این معیارها با توجه به اصول و ضوابطی که در سازمان پیشگیری و مدیریت بحران شهر تهران آورده شده است، و همچنین با نظر کارشناسان مربوطه، انتخاب شده است.

جدول 4-2 معيارها و ضوابط مکان يابي مراکز امداد رساني

معیار	زیرمعيار	ضوابط
تراکم جمعيت		[16]*حداقل فاصله با نواحي با تراکم بالاي مسکوني
مساحت کاربري		*حداقل 2000متر مربع
کاربری‌های سازگار	فضاي باز و سبز	*مطلوب‌ترین فاصله با اين فضاها 500 متر
	آتش نشاني	**مطلوب‌ترین فاصله با اين کاربري 2000 متر
	بيمارستان	**مطلوب‌ترین فاصله با اين کاربري 1500 متر
	مسکونی	*حداقل فاصله
	مراکز فرهنگی	* حریم حداکثر 1000 متر
	مراکز آموزشی	* حریم حداکثر 1000 متر
	سالن های ورزشی	*حریم حداگثر 1500 متر
گسل		*حريم 200 متر
کاربری‌های ناسازگار	پمپ بنزين	*حريم 200 متر
	پمپ گاز	*حريم 200 متر
دسترسي به شبکه ارتباطي	راه شرياني درجه1	*مطلوب‌ترین فاصله با اين معابر 200 متر
	راه شرياني درجه2	*مطلوب‌ترین فاصله با اين معابر 100 متر
	خیابان‌های محلي	* مطلوب‌ترین فاصله با اين معابر 50 متر

مأخذ: پژوهشگران

معیارها و زیرمعیارهای مورد بررسی در مکانیابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

دسترسی

گسل

کاربری ناسازگار

کاربری سازگار

مساحت کاربری

تراکم جمعیت

شریانی درجه یک یک

مسکونی

پمپ بنزین

شریانی درجه دو

پارک

پمپ گاز

آتش نشانی

راه محلی

بیمارستان

فرهنگی

ورزشی

آموزشی

نمودار 4-1 نمودار سلسله مراتبی پارامترهای قابل بررسی جهت مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

مأخذ: نگارنده

4-3-1 معیار سازگاری

یکی از اهداف اصلی برنامه ریزی کاربری اراضی شهری، مکان یابی برای کاربری های گوناگون در سطح شهر و جداسازی کاربری های ناسازگار از یکدیگر است (سعیدنیا: 1378: 24)، یعنی کاربری مورد نظر بایستی در حوزه نفوذ کاربری‌های سازگار قرار بگیرد. در پژوهش حاضر، معیار همجواری با کاربری‌های سازگار در این بخش جای می گیرد و با توجه به نیازها و اهداف این کاربری که در راستای امداد و کمک رسانی بعد از وقوع حادثه است، لایه های بیمارستان، آتش نشانی و فضاهای باز و سبز، مسکونی، آموزشی، فرهنگی و ورزشی به عنوان زیر معیارها معرفی شده اند و لذا بهتر است پایگاه ها در نزدیکی این اماکن احداث شوند.

در زیر توزیع فضایی کاربری های سازگار با پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم معرفی می‌شوند:

4-3-1-1 کاربری مسکونی

به سطوحي اطلاق مي گردد که براساس نقشة کاربري اراضي جهت احداث واحدها و مجموعه هاي مسکوني اختصاص يافته باشد. قسمت اعظم ساختمانهاي هر مجموعه ی زيستي را، ساختمان‌هاي مسکوني تشکيل ميدهد. مطالعات مربوط به مسکن، تراکم هاي مسکوني و مانند آنها در هر برنامه ريزي از اهميت خاصي برخوردار است (رضويان،94:1381).

تعيين استانداردها و سرانه هاي شهري براي هر شهر، مستلزم موقعيت محلي آن شهر مي باشد. سرانه پيشنهادي در کشور ما که از سوي وزارت کشور عنوان شده است حد فاصل بين حداقل 40 و حداکثر 50 متر مربع است(حسيني،42:1371).

مساحت شهر سميرم حدود 900 هکتارمي باشد. مجموع اراضي که تحت عنوان سطوح مسکوني مطرح مي باشدحدود 1864746 متر مربع (4/186 هکتار) از 900 هکتار مي باشد که حدود 7/20 درصد (با لحاظ کردن مساحت باغات) و31 درصد(بدون لخاظ کردن مساحت باغات) از فضاي کالبدي شهر را شامل مي گردد.

از نظر توزيع و پراکندگي همانگونه که در نقشه شماره4-1 مشاهده مي گرد ساختمان هاي مسکوني درتمام نقاط شهر و در طول محورهاي ارتباطي درون شهري پراکنده شده اند.

در شهر سميرم با توجه به جمعيت سال 1390 که 24500 نفر بوده است،سرانة مسکوني 11/76 متر مربع مي باشد. يعني به طور متوسط در هر 11/76 متر مربع 1 نفر سکونت دارد.

با توجه به استانداردهاي عمومي که براي شهر هاي ايران در نظر گرفته گرفته شده است (حدود 50-40 متر مربع)، سرانه مسکوني در شهر سميرم از استانداردهاي موجود تقريباً بيشتر است.

نقشه 4-1 پراکندگی کاربری مسکونی در شهر سمیرم مأخذ: نگارنده

در تراکم هاي متوسط شهري حدود فضاي مورد استفاده واحد هاي مسکوني حدود 50 درصد سطح زمين را شامل مي شود (شيعه،173:1387)،که اين ميزان در شهر سميرم برابر با 31 درصد (بدون لحاظ کردن مساحت باغات)و 7/20 درصد (با لحاظ کردن باغات) مي باشد.

ارتفاع ساختمانی در شهر سمیرم عمدتا در حد یک و دو طبقه می باشد. نه وضعیت توپوگرافی، نه وضعیت اقتصادی، نه نیاز جمعیتی و نه توان اقتصادی مردم اجازه ساخت و ساز بیش از دو طبقه را نداده است.

مصالح به کار گرفته شده در ساختمان ها عموما مصالح مقاوم بوده و در نماسازی آنها از سنگ ( به عنوان یک محصول محلی ) و آجر استفاده شده است. تنها در بافت فرسوده از خشت و گل استفاده شده.

شهر سمیرم به لحاظ قرار گیری در منطقه کوهستانی، از سمت شمال به ارتفاعات و از سمت جنوب به دشت حاصلخیز و باغات پرارزش محدود می شود. از قدیم الایام مردم سمیرم به خاطر مسائل امنیتی و حفظ اراضی کشاورزی، تمایل زیادی جهت احداث مسکن در دامنه کوه های شمالی از خود نشان داده اند. لیکن در حال حاضر که شهر نیازمند خدمات زیربنایی است، هرگونه توسعه ی جدید در جهت شمال بسیار پرهزینه و در جهت جنوب باعث از بین رفتن اراضی زراعی و باغات می گردد. از میان دو جهت دیگر شرق و غرب، اراضی سمت شرق نسبت به سمت غرب از موقعیت بهتری به دلیل وسعت اراضی بایر و شیب نسبتا ملایم برخوردار می باشد. اراضی دیگر و تا حدودی مستعد توسعه شهری در غرب، پس از جاده کمربندی قرار دارد، لیکن وجود جاده کمربندی به مثابه دیوار جداکننده ای، این اراضی را از بدنه اصلی شهر جدا می سازد. اراضی شرقی از امکان دسترسی مناسب، شیب متعادل ( در مقایسه با اراضی پرشیب بافت قدیم شهر ) و وجود اراضی دولتی برخوردار است. این اراضی به عنوان توسعه حال و آینده شهر توسط مطالعات طرح جامع مورد تأیید قرار گرفت است (طرح جامع، 1379: 36).

4-3-1-2 بیمارستان

هنگام وقوع بحران، بیمارستان ها و مراکز بهداشتی از کاربری های مهم و اساسی به حساب می آیند و جزء کاربری های سازگار با پایگاه های پشتیانی مدیریت بحران و نیز خود به عنوان پایگاه پشتیبانی مدیریت بحران محسوب می شود( مسائلی، 1375: 192) و مکانیابی آنها از موارد بسیار ضروری در برنامه ریزی مدیریت بحران محسوب می شود.

از نظر توزيع و پراکندگي 2 بيمارستان در شهر وجود دارد که مساحتی معادل 114543 متر مربع را شامل می شود. این دو بیمارستان يکي در شمال غربي شهر و ديگري در انتهاي جنوب شرقي شهر واقع شده اند که هيچ کدام با توجه به استانداردهاي معمول مکانيابي نشده اند (نقشه شماره4-2).

در مورد بیمارستان براي شهر هاي ايران که جمعيتي حدود 20000 نفر دارند، با توجه به ضوابط و معيارهاي جمعيتي، سرانه 15/0 متر مربع (شیعه، 1387: 112) پیشنهاد شده است که سرانه این کاربری در شهر سمیرم 6/4 مترمربع می باشد که این میزان از استاندارد معمول بیشتر می باشد.

مکان یک بیمارستان باید نزدیک فضای سبز و پارک ها و دور از مناطق تجاری و شلوغ انتخاب گردد، راه های دسترسی به آن مناسب باشد، به مراکز با تراکم جمعیتی بالا نزدیک باشد تا تعداد بیشتری از شهروندان از خدمات آن بهره مند شوند و در نهایت در فاصله مناسبی از مراکز بیمارستانی موجود باشد تا توزیع خدمات درمانی در درون شهر مناسب باشد( شورورزی و همکاران، 1390:31).

نقشه 4-2 پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم

مأخذ: نگارنده

4-3-1-3 فضای سبز

منظور از سطوح فضاي سبز شهري کلية پارک ها، فضاهاي سبز، ميدان هاي بازي و اماکن ورزشي بدون سقف، فضاهاي سبز کنار جاده ها و منازل، همچنين ميادين بزرگ را مي توان نام برد. طراحي سطوح فضاي سبز در شهرها بايد به صورتي انجام پذيرد که کلية شهر را در بر گيرد، به صورتي که هر منطقه از شهر و محله هاي آن از فضاي سبز برخوردار باشند و افراد آن منطقه يا محله بتوانند با طي نمودن يک فاصلة نسبتاً کوتاه (400 متر) به فضاي سبز دسترسي داشته باشند(سيد صدر،164:1369).

سازگاری این کاربری با پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران بسیار واضح و روشن می باشد (مسائلی، 1375: 192) مثلا در عملیات امداد و نجات پس از وقوع بحران پایگاه هایی که در مجاورت فضای سبز قرار گرفته اند اگر با کمبود جا و فضا مواجه شوند می توانند فضای سبز مجاور خود نیز استفاده کنند و از این فضاها نیز به عنوان یک کاربری پشتیبانی مدیریت بحران استفاده شود.

بر اساس مطالعات بررسي هاي وزارت مسکن و شهرسازي، سرانة متعارف و قابل قبول فضاي سبز شهري در شهرهاي ايران بين 7 تا 12 متر مربع براي هر نفر است که در مقايسه با شاخص تعيين شده از سوي محيط زيست سازمان ملل متحد (20تا 25 متر مربع براي هر نفر)، رقم کمتري است.

در شهر سميرم با توجه به نقشة زير تعداد فضاهاي سبز بسيار بسيار کمتر از حد معمول است (البته بدون در نظر گرفتن باغات و مزارع داخل شهر).

کل مساحت فضاي سبز در شهر سميرم 21549 متر مربع (15/2 هکتار) است. اگر اين ميزان را با در نظر گرفتن باغات حساب کنيم، تقريباً اين کاربري 2/0 درصد و اگر بدون در نظر گرفتن مساحت باغات حساب کنيم 3/0 درصد از فضاي کالبدي شهر را در بر گرفته است، که نسبت به استانداردهاي شهري سطح بسيار بسيار کمي را اشغال کرده است.

سرانة اين کاربري در شهر سميرم 8/0 متر مربع مي باشد که ميزان بسيار ناچيزي مي باشد.

4-3-1-4 کاربری فرهنگی

در این پژوهش این معیار (فرهنگی)، کاربری مذهبی را نیز شامل می شود که به دلیل ازدیاد معیارها این دو را تحت یک عنوان بیان کرده ایم.

همانگونه که می دانیم وذکر شد این معیار از معیارهای سازگار با پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران معرفی شد و همجواری آن با این پایگاه ها اجتناب ناپذیر است (مسائلی، 1375: 192).

اين کاربري شامل کتابخانه ها، سينما، کانون هاي پرورش فکري،مجموعه هاي فرهنگي و مذهبی و غيره مي‌شود.

کاربري فرهنگي – مذهبی در شهر سميرم مساحتي حدود 33721متر مربع (3.3 هکتار) از شهر را در بر گرفته است. سرانة اين کاربري در اين شهر حدود 3/1متر مربع مي باشد.

4-3-1-5 کاربری ورزشی

هماهنگي تأسيسات ورزشي با فضاهاي سبز و پارک ها، به بسط بهتر اين دو فضاي شهري مي انجامد. در بعضي از کشورها، سرانة فضاهاي ورزشي نسبت به انواع محيط هاي ورزشي براي گروه‌هاي سني مختلف، تا 8 متر مربع در مقابل هر ساکن شهري مي رسد. براي شهرهاي ايران، سرانة 4 متر مربع با توجه به تأسيات ورزشي کودکان تا 7 سال، و کودکان 7 تا 14 سال و نوجوانان، جوانان و بزرگسالان پيشنهاد مي گردد (شيعه،179:1387).

این کاربری نیز مانند کاربری های ذکر شده، از کاربری های سازگار و همجوار با پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران محسوب می شود( مسائلی، 1375: 192).

اين کاربري در شهر سميرم مساحتي حدود 23643 متر مربع (36/2 هکتار) را در بر گرفته است.که تقريباً حدود 26/0 درصد با لحاظ کردن مساحت باغات و حدود 39/0 درصد بدون لحاظ کردن مساحت باغات از فضاي کالبدي شهر را به خود اختصاص داده است. سرانة اين کاربري در شهر سميرم حدود 9/0 متر مربع مي باشد که نسبت به استانداردهاي عمومي ميزان کمي را نشان مي دهد.

4-3-1-6 آتش‌نشانی

به مکان‌هایی اطلاق می شوند که صرفاً وظیفه‌ی اطفای حریق را برعهده داشتند ولی به دلیل پیشرفت فناوری و نیاز جامعه به ایمنی به مرور زمان کلیه عملیات نجات درون شهری اعم از اطفای حریق و عملیات امداد و نجات در زمان وقوع حوادث غیر مترقبه همچون زلزله، سیل و جزء اینها در زمره وظایف امدادگران آتش نشانی قرار گرفت. این امر خود به مقوله هایی همچون محل و تجهیزات ایستگاه های آتش نشانی و همچنین قابلیت کارکنان آن نیز مربوط می شود (نشست مدیران سازمان های آتش نشانی کشور، 1381: 93).

ایستگاه های آتش نشانی از جمله عناصر و کاربری های خدماتی، اورژانسی شهرها می باشند که نقش مهم و حیاتی در حفاظت از جان و مال مردم در برابر حوادث مختلف، بالاخص آتش سوزی دارند (تشکر، 1378: 7).

خدمات رسانی به موقع و مطمئن توسط ایستگاه های آتش نشانی بیش از هر چیز دیگر مستلزم استقرار آنها در مکان های مناسب با ضوابط و استانداردهای مطلوب است که بتواند در اسرع وقت و بدون مواجه شدن با موانع و محدودیت های محیط شهری از یک طرف و یا ایجاد حداقل آثار منفی بر روی زندگی ساکنان شهر از طرف دیگر به محل حادثه رسیده و اقدامات اطفاء و امداد را به انجام برسانند (آقابابایی، 1388: 38).

هدف اصلی تأسیس ایستگاه‌های آتش نشانی تأمین بخشی از امنیت شهر در راستای اهداف از قبل تعیین شده آنها می باشد (عادلی و دیگران، 1386: 1).

نزدیکی به شریان های اصلی و خیابان های با عرض بیش از 15 متر، دسترسی به شبکه آبرسانی شهری، نزدیکی به مراکز آموزشی، مراکز درمانی، مراکز اداری، مراکز تجاری، مراکز جمعیتی متراکم، مراکز فرهنگی و مذهبی، هتل ها و مهمانسراها، سینماها و شهربازی، نزدیکی به جایگاه های توزیع سوخت، انبارها، مراکز صنعتی و نزدیک بودن به تأسیسات شهری از عوامل و معیارهای مؤثر در مکان یابی مراکز آتش نشانی می باشد (ملک و دیگران،1387: 4).

سازگاری ایستگاه های آتش نشانی با پایگاه های امداد و نجات نیز کاملا واضح است و همجواری این کاربری با پایگاه ها باید رعایت شود.

شهر سمیرم هم اکنون دارای یک ایستگاه آتش نشانی می باشد. مساحت ایستگاه آتش نشانی در شهر سمیرم 2324 متر مربع می باشد. بر اساس یک ضابطه کلی و عمومی در مقابل هر 50000 نفر جمعیت باید یک ایستگاه آتش نشانی وجود داشته باشد (وزارت کشور، 1381: 1) در کتاب شیعه آمده است که در مقابل هر 10000 نفر از جمعیت شهر بایستی یک ایستگاه آتش نشانی وجود داشته باشد و همچنین شعاع دسترسی به هر یک از مراکز آتش نشانی 2 تا 3 کیلومتر است (شیعه، 1387: 177). شعاع دسترسی به مسافتی گفته می شود که یک ماشین آتش نشانی با سرعت متوسط 35 کیلومتر در مدت زمان بین 35 دقیقه بتواند محل حادثه را سرویس دهی نماید که این شعاع بین 5/1 تا 2 کیلومتر می باشد( پوراسکندر، 1381: 58). سرانه این کاربری در شهر سمیرم 09/0 متر مربع می باشد که این میزان از استانداردهای معمول بیشتر می باشد.

4-3-1-7 آموزشی

فاصلة مناسب و حوزة خدماتي واحدهاي آموزشي به نسبت واحدهاي مسکوني 200 تا 300 متر براي کودکستان، 500 تا 700 متر براي دبستان و 1500 تا 2000 متر براي راهنمايي و دبيرستان پيشنهاد شده است (ضوابط و معيارهاي ساختمان هاي آموزشي در ايران – دفتر فني وزارت آموزش و پرورش – نشرية شماره 1).

همچنين حداکثر طبقات ساختماني کودکستان 1 طبقه، دبستان 1 تا 2 طبقه، مدرسة راهنمايي 1 تا 3 طبقه، و دبيرستان 1 تا 3 طبقه است (شيعه، 174:1378).

مکان هاي آموزشي نيازمند انواع مختلف دسترسي ها به صورت سواره و پياده مي باشند. اين نيازها بر اماکن استقرار فضاي آموزشي تأثير مي گذارد. چنانچه، مکان آموزشي بدون در نظر گرفتن نحوة دسترسي ايجاد شده باشند، نه تنها از جنبة ايمني که مهم ترين جنبة آن محسوب مي شود، آسيب پذير بوده و سلامت دانش آموزان را در آمد و شد مورد تهديد قرار مي دهد، بلکه از نظر کاهش مسايل شهري همچون ترافيک نيز موفق نخواهد بود (صفر نژاد،13:1388).

بر اساس استانداردهاي منتج از دفتر فني وزارت آموزش و پرورش، استاندارد آموزشي شهري به نسبت هر ساکن شهري و بر حسب تقسيم بندي هاي داخلي شهر ها به قرار زير است:

کودکستان در سطح محلة کوچک حدود 8/0 متر مربع

دبستان در سطح محله حدود 5/1 متر مربع

مدرسة راهنمايي در سطح ناحية شهري حدود 2/1 متر مربع

دبيرستان در سطح ناحية شهري 9/0 متر مربع

جمع استانداردهاي آموزشي نسبت به هر ساکن شهري حدود 4/4 متر مربع (شيعه، 175:1387).

این کاربری جمعا 159149 متر مربع (9/15 هکتار) از مساحت شهر را به خود اختصاص داده است. سرانه این کاربری در شهر سمیرم 6/6 متر مربع می باشد، که این میزان در شهر سمیرم بیشتر از سرانه استاندارد می باشد.

در این تحقیق کاربری آموزشی نیز جزء زیر معیارهای معیار سازگاری قرار گرفته است واین کاربری سازگار با پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران محسوب می شود (مسائلی، 1375: 192).

4-3-2 معرفی زیرمعیارهای ناسازگار

در این پژوهش کاربری‌های ناسازگار با پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران دو عنصر پمپ بنزین و CNG معرفی شده است.

4-3-2-1 جایگاه توزیع بنزین و گاز

اين دو کاربري در شهر سميرم مساحتي حدود 5618 متر مربع (5/0 هکتار)را در برگرفته است. در مورد اين کاربري، استاندارد 1/0 مترمربع نسبت به جمعيت شهري (حدود 20000 نفر) پيشنهاد مي شود (شيعه، 178:1387). با توجه به سرانة بالا، سرانة اين کاربري در شهر سميرم 2/0 متر مربع مي باشد که ميزان بيشتري را نشان مي دهد.

4-3-3 معیار دسترسی

از آنجا که شبکه معابر شهر اسکلت اصلی شهر را تشکیل می دهد، به طراحی شبکه ها اهمیت بسار ویژه داده شده و با بهره گرفتن از توان و تجربه کارشناس ترافیک مشاور نسبت به طراحی شبکه معابر اصلی و فرعی شهر اقدام گردیده است. این شبکه از نظام سلسله مراتبی برخوردار بوده و وظیفه و نقش هر گذر در سیستم ترافیکی شهر در آینده تعریف و مشخص شده است. استخوان‌بندی شهر سمیرم را دو محور شمالی – جنوبی و شرقی – غربی تشکیل می دهد که این دو محور با بهره گرفتن از گذرهای موجود شهر، ساماندهی گردیده و عمدتاً نقش محورهای خدماتی شهر را ایفا می نمایند. در محل تلاقی این دو محور در مرکز شهر، مرکز خدماتی بزرگ شهر شکل گرفته است (طرح جامع، 1379: 56).

در طرح جامع یک خیابان شریانی درجه یک با معرفی رینگ جنوبی در حد فاصل خیابان های قدس ( جاده حنا) و خیابان کرمانی ( جاده ونک) بوجود آمد تا سفرهای تولید شده در دهستان های جنوبی را از شرق به غرب و بالعکس و همچنین به داخل و خارج از شهر سمیرم هدایت نماید. این خیابان که عرض 36 متر دارد تنها خیابان شریانی درجه یک شهر سمیرم می باشد.

همانطور که در نقشه شماره 4-3 می بینید خیابان های شریانی درجه دو از میان خیابان های موجود شهر مشخص است، این خیابان ها جهت تقبل وطیفه برای پذیرش سفرهای ایجاد شده در سطح شهر و توزیع آنها به جمع وپخش کننده های موجود به مقداری تعریض نیاز داشت که در طرح شبکه معابر این تعریض ها به صورت تدریجی پیشنهاد شده است (طرح جامع، 1379: 67).

خیابان های محلی نیز در نقشه زیر نشان داده شده است.

نقشه4-3 طبقه بندی خیابان ها در شهر سمیرم

مأخذ: نگارنده

4-3-4 تراکم جمعیت

در سطح شهر سمیرم غالب واحدهای مسکونی یک طبقه و یا بیشتر می باشد. تغییر در تراکم ساختمانی بیشتر منبعث از مساحت پلاک ها می باشد که در منطقه دامنه کوهستانی یعنی محله قلعه و محلات مجاور آن پلاک ها کوچک و برعکس در بخش های شیب شرق و غرب پلاک ها با مساحت بیشتر قرار دارند.

واحد مسکونی آپارتمانی به جز در طرح آماده سازی آن‌هم در سطح بسیار محدود که تاکنون نیز ساخته نشده است وجود ندارد.

نقشه 4-4 طبقه بندی انواع تراکم ها در شهر سمیرم

مأخذ: نگارنده

4-3-5 مساحت کاربری

مساحت کاربری یکی دیگر از معیار‌های مورد بررسی در این پژوهش می باشد، که میزان آن حداقل 2000 متر مربع (روابط عمومی سازمان پیشگیری و مدیریت بحران، 1385) در نظر گرفته شده است، یعنی زمین های بایر یا غیر قابل استفاده ای که حداقل 2000 متر مساحت داشته باشند.

4-3-6 گسل

شهرستان سمیرم در زون فعال زاگرس بلند قرار دارد. اين قسمت به تبعيت از روند حركت صفحه عربستان، داراي امتداد شمال غربي – جنوب شرقي بوده و محور اصلي ارتفاعات نيز در همين امتداد مي‌باشد. روند عمومي شكستگي‌ها و گسل‌ها نیز داراي امتداد شمال غرب – جنوب شرق مي‌باشد . بعضي از گسل‌ها به دليل جهت حركت گسل‌هاي اصلي كه داراي جهت حركت مخالف داشته‌اند، تحت تاًثير آنها روند شرقي – غربي پيدا كرده‌اند . سيستم گسل‌هاي محدوده به دليل حركات صفحه‌هاي عربي و ايران به صورت حركات موازي، بوده و گسل‌هاي اصلي عمدتاً رورانده هستند (طرح جامع شهر کمه، 1386: 9).

گسل اصلي جوان زاگرس با راستاي شمال غربی ـ جنوب شرقی از شهرستان سمیرم مي‌گذرد. اين گسل داراي سازوكار راستا‌لغز و راست گرد با شيب زياد به سمت جنوب غربی است. عملكرد شيب لغز اين گسل در ناحيه، در بعضي نقاط به صورت عادي مي‌باشد. این گسل در محدوده ناحیه به خصوص اطراف شهر سمیرم به نام گسل سمیرم خوانده می‌شود که موجب پایین افتادگی دشت سمیرم گردیده‌است. دارای توان لرزه زایی بالایی بوده و مداوم در حال لرزش است. لرزش این گسل در زمستان سال 1371 در غرب وردشت موجب گردید که خسارت‌های فراوانی به روستاهای این محدوده وارد شود.

آمار نشان می‌دهد که اکثر زمین لرزه‌های ثبت شده، از نوع زلزله‌های متوسط می‌باشند. شدت این زلزله‌ها بیشتر از 3.5 بوده ولی تعداد ارقام زیر 5 ریشتر بسیار اندک می‌باشد، احتمالاً به دلیل بعد مسافت تعداد زلزله‌های بین 5 تا 5 ریشتر، بیشترین داده‌ها را به خود اختصاص داده‌است. در شعاع 50 کیلومتر به مرکزیت سمیرم کل زلزله‌های ثبت شده از سال 1973 تاکنون 51 مورد بوده که تعداد زلزله‌های 3 تا 5 ریشتر پنج مورد ، 5 تا 5 ریشتر سی و دو مورد و بالاتر از 5 ریشتر چهار مورد ثبت گردیده‌است. با افزایش شعاع وقوع زلزله به یک صد کیلومتر برای اینکه تمام ناحیه را تحت پوشش دهد، تعداد زلزله‌های ثبت شده به 223 مورد افزایش پیدا کرده‌است اگر به آمار توجه شود. اکثر قریب به اتفاق زلزله ها در زیر عرض 31 درجه و30 دقیقه وقوع پیدا کرده‌است و بیانگر این واقعیت است که که این محدوده بسیار پر فعال می‌باشد. ولی بدین معنا نیست که در بالای عرض ذکر شده خطری وجود ندارد، بلکه بر عکس باید از وقوع زلزله‌های شدید در محدوده نیمه شمالی بسیار نگران بود و راهکارهای مقابله با آن و پیش‌بینی‌های لازم برای کاهش هرچه بیشتر خسارت احتمالی ناشی از وقوع آن را بایستی تدوین گردد (طرح جامع شهر

کمه، 1386: 11-10).

همانگونه که در نقشه 3-2 مشاهده می کنید این گسل با امتداد شمال غربی – جنوب شرقی از شهر سمیرم می گذرد و قسمتهایی از شهر که تقریبا دارای تراکم جمعیتی بالایی است را تحت پوشش خود در آورده است، لذا توجه به آن و برنامه ریزی صحیح و مدیریت قوی برای آن لازم وضروری است.

4-4 معرفی سایر پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران

4-4-1 هلال احمر

براساس مطالعات انجام شده توسط مرکز مطالعات شهرداری و آژانس بین المللی ژاپن، تدابیر و اقداماتی را جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران آغاز نموده است که از جمله این اقدامات ارائه برنامه آمادگی مقابله با حوادث و سوانح جهت انجام عملیات اضطراری امداد و نجات بعد از وقوع حادثه است. برنامه آمادگی مقابله با حوادث در چند بخش آماده و طراحی گردیده است که یکی از زیرمجموعه های این برنامه آمادگی فیزیکی از نقطه نظر تأمین مکان امداد و نجات و تجهیزات و امکانات و نیروی انسانی آموزش دیده در زمان بحران می‌باشد. در زمان بحران و وقوع سانحه یا حوادثی چون زلزله اولین حرکت امدادی در زمان حادثه توسط نزدیکترین مرکز امدادی صورت خواهد پذیرفت، لذا احتیاج به ساخت و تجهیز مراکزی در درون شهر داریم که هریک از این پایگاه ها باید بر اساس نظام دسترسی درون شهری و نظام تقسیمات کالبدی شهر مکان یابی گردند.

با توجه به محدودیت خدمات این مراکز درون شهری احتیاج به مراکزی است که به عنوان اولین مرکز پشتیبانی و امدادی به این مراکز احداث گردند، البته این مراکز بر اساس نظام دسترسی در استان و شهرستان و دسترسی های درجه یک درون شهر و … مکان یابی گردیده اند که با توجه به شعاع خدمات هریک از این پایگاه های برون شهری چند پایگاه درون شهری را نیز پشتیبانی خواهند کرد، در ضمن این مراکز رابطی بین خدمات امدادی و پشتیبانی در کل کشور و پایگاه درون شهری نیز می باشند که توسط مرکز مدیریت عملیات امداد و نجات سریع شهرستان اداره خواهد گردید.

مهم است که مرکز عملیات امداد و نجات بتواند بلافاصله فعال شود و کادر پرسنلی آن به سرعت مطلع و بسیج شوند، در این صورت حضور درصدی از پرسنل بصورت آماده در مرکز ضروری است(کشیک).

ساختمان و تاسیسات مرکز عملیات امداد ونجات باید مقاوم و حتی المقدور درنقطه کم خطر از نظر وقوع سوانح قرار داشته باشد.

محل استقرار مرکز عملیات امداد و نجات می بایست به سهولت قابل دسترسی و به نحوی برای عموم قابل شناسایی باشد.

پیش بینی محل دیگر به عنوان جایگزین برای مرکز عملیات امداد و نجات جهت استفاده در صورت لزوم ضروری است.

مرکز عملیات امداد و نجات در فواصل زمانی معین و به‌منظور اطمینان از آمادگی آن و قابلیت ارائه خدمات لازم می بایست مورد بررسی و بازبینی قرار گیرد.

لازم به ذکر است محل استقرار روزانه پست های سیار در مجاورت نزدیکترین پایگاه و یا پست پلیس راه و یا نیروی انتظامی محدوده عملیاتی بوده و محل استراحت شبانه آن در نزدیکترین شعبه و یا پایگاه جمعیت هلال احمر محدوده عملیاتی می باشد که در آغاز طرح های مذکور بایستی از سوی رئیس شعبه و معاون امداد و نجات استان اطلاع رسانی لازم در خصوص موارد مذکور به سازمانهای همکار صورت پذیرد (مطالعات اولیه (فاز صفر) پایگاه امداد و نجات جاده ای شهرستان اردستان،1390: 16-15).

با توجه به نقشه 4-2 در شهر سمیرم سازمان هلال احمر فقط در یک مکان وجود دارد که این کاربری مساحتی حدود 5970 متر مربع را به خود اختصاص داده است. سرانه این کاربری 1/4متر مربع می باشد. این کاربری در خیابان مولوی واقع شده است.

4-4-2 داروخانه ها

داروخانه ها از جمله مراکز مهم خدماتی در شهر هستند که دسترسی سریع، به موقع و با صرف هزینه کمتر به آن‌ها در نیل به اهداف توسعه یعنی عدالت اجتماعی و توسعه عادلانه حائز اهمیت زیادی می باشد. داروخانه ها در مواقع بحرانی جزء پایگاه های امداد و نجات محسوب می شوند و مکان یابی صحیح و استاندارد آن از مباحث مهم مدیریت بحران است.

ضوابط و معیار‌های مکان یابی داروخانه به شرح ذیل است:

به شرط وجود یک مطب فعال پزشکی تا سقف 30000 نفر جمعیت به ازای هر 8000 نفر یک باب داروخانه و از 30000 نفر جمعیت به بالا به ازای هر 7000 نفر از جمعیت کل شهر یا روستا، اجازه تأسیس یک باب داروخانه روزانه داده می شود. به ازای هر 65000 نفر جمعیت، یک باب داروخانه شبانه روزی مورد نیاز می باشد. با توجه به ضوابط موجود، ساختمان پزشکانی که بالاتر از 10 مطب داشته باشند، می توان به آن‌ها مجوز احداث داروخانه صادر کرد. هر بیمارستان نیز به طور مستقل می تواند یک داروخانه داشته باشد. حداقل فاصله بین داروخانه ها نسبت به هم 1000 متر تعینن شده است (محمدی و الماس پور، 1381: 52).

با توجه به نقشه 4-2 در شهر سمیرم 6 داروخانه وجو دارد. با توجه به استاندارهایی که در بالا ذکر کردیم، و همچنین جمعیت شهر سمیرم که در آخرین سرشماری 24500 نفر برآورد شده است، داروخانه ها از لحاظ تعداد به اندازه می باشند. از لحاظ موقعیت قرار گیری و شعاع دسترسی نیز به گونه ای مکان یابی شده اند که تقریباً اکثر مردم به آنها دسترسی دارند.

4-4-3 مرکز پلیس

مرکز و جایگاه پلیس نیز یکی دیگر از پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران لحاظ شده است. در مورد مکان یابی و مکان دقیق استقرار جایگاه پلیس و نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران اطلاعات و ضوابط دقیقی وجود ندارد زیرا از لحاظ امنیتی و حفاظت اطلاعات ضوابط و معیار دقیقی بخصوص از لحاظ کمی برای استقرار نیروهای پلیس در دسترس نیست. اما باتوجه به

تحقیقات انجام شده می توان موارد زیر را برای مکان استقرار پلیس در نظر گرفت:

1-در شهرها بخصوص در شهرهای بزرگ و کلانشهرها با توجه به رفت وآمد زیاد وسایل نقلیه، پلیس در محل چهارراهها و اتوبانهای درون شهری که دارای ترافیک سنگین می باشد جهت برقراری نظم وامنیت حضور دارد ودارای کیوسک های مخصوص که معمولا به رنگ سبز و سفید یا آبی و سفید می باشد هستند.

2-پایگاه های کلانتری داخل شهر در شهرها و مناطق پرجمعیت بسته به منطقه بندی آن شهرها، هر منطقه باید دارای یک کلانتری مرکزی باشد و در شهرهای کوچک و کم جمعیت وجود یک کلانتری مرکز کفایت می‌کند. همچنین پلیس راهنمایی و رانندگی نیز در شهرهای بزرگ بصورت گشت در بزرگ راه ها و اتوبانهای داخل شهر و استقرار در چهارراههای پرترافیک و در شهرهای کوچکتر بیشتر در پایگاه های بین جاده ای استقرار می یابند.

3-در داخل محدوده قانونی شهر مثلا در شعاع بین 50-35کیلومتری در صورت وجود امکانات و نیروی لازم می‌توان یک کیوسک مجهز برای استقرار نیروی پلیس در نظر گرفت ودر صورت نبود امکانات هر دوساعت یکبار گشت سیار با ماشین پلیس امنیت منطقه را تامین می کند.

4-گشت کلانتری مرکز در شهرهای کوچک وکلانتری منطقه در شهرهای بزرگ بصورت شبانه روزی بصورت محسوس و نامحسوس باعث ایجاد امنیت در منطقه می باشد.

با توجه به نقشه 4-2 که پراکندگی مراکز پلیس را در شهر سمیرم نشان داده است، همچنین با توجه به شعاع دسترسی 1000 متر که برای آن در نظر گرفته شده است، مشاهده می شود که این مراکز به تعادل در سطح شهر پخش شده است و می تواند کل شهر را پوشش‌دهی کند.

4-5 آماده سازی لایه های اطلاعاتی

این مرحله پس از بررسی اطلاعات گردآوری شده، جهت آنالیزهای مورد نیاز آماده می‌شود.

بدین ترتیب باید مقیاس و سیستم تصویر لایه ها چنانچه با هم متفاوت است، یکسان شود، زیرا جهت انجام عملیات تجزیه و تحلیل در محیط GIS داده ها باید با یکدیگر هماهنگ باشند. بنابراین عملیات آماده سازی و ویرایش داده ها و تبدیل آنها به گونه‌ای که حاوی کلیه اطلاعات مورد نیاز برای کاربری مورد نظر بوده و ساختار مناسبی جهت انجام تحلیل ها داشته باشند ضروری است (امیری، 1386: 89).

4-6 وزن دهی به معیارها و زیر معیارها در مدل AHP

برخی از معیارهای این تحقیق کمی و کیفی هستند. بنابراین، بایستی از روشی استفاده کرد تا بتواند این دو دسته معیار را بر اساس قاعده ای خاص با هم مقایسه، وزن دهی و ترکیب کند. پس از بررسی روش های مختلف وزن دهی مانند روش رتبه ای، روش نسبتی، روش مقایسه دوتایی و روش تحلیل جایگزینی، روش مقایسه دوتایی به دلیل ساختار تئوری قوی، استفاده آسان و قابلیت زیاد آن به عنوان بهترین روش در وزن دهی در تحقیق حاضر انتخاب گردید، همچنین در کاربردهای عملی نشان داده شده است که روش مقایسه دوتایی از مؤثرترین تکینک ها در تصمیم گیری مکانی در تحقیقات با بهره گرفتن از ابزارها در محیط GIS است (Malczewski,1999:392).

این مرحله از عملیات شامل وزن دهی به هر یک از معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران می باشد. وزن هر فاکتور نشان دهنده ی میزان اهمیت و ارزش آن نسبت به دیگر فاکتورها در عملیات میدانی مکان یابی است. بنابراین انتخاب صحیح و آگاهانه وزن ها به تعیین مکان بهینه پایگاه ها کمک خواهد کرد ( امیری، 1386: 109). بر این مبنا جداول ماتریسی از معیارها و زیرمعیارها تهیه و این جداول توسط تعدادی از کارشناسان خبره بخش مدیریت بحران و شهرداری سمیرم بر اساس جدول نه درجه ای ساعتی تکمیل شد. از میان امتیازات ارائه شده توسط کارشناسان، نظر نهایی از طریق محاسبه میانگین بین امتیازات مختلف به دست آمده و وارد مرحله بعدی برای محاسبه گردید. در مرحله بعد با تشکیل سلسله مراتبی از پارامترها در نرم افزار Expert choice و ورود امتیازات، وزن های نهایی توسط سیستم محاسبه شد.

به دلیل انجام مقایسات زوجی در تشکیل ماتریس ها و کنار گذاشتن سایر پارامترها در هنگام مقایسه دو پارامتر، احتمال بروز ناسازگاری وجود دارد، به همین دلیل نیز مقدار آستانه ای توسط تصمیم گیرنده برای آن تعیین می شود. ساعتی عدد 1/0 را به عنوان حداقل ناسازگاری قابل قبول ارائه می دهد. در این محاسبات نیز در شرایطی که شاخص ناسازگاری برای هر ماتریس، بیش از 1/0 به دست آمده بود، در قضاوت ها تجدید نظر شده و مجددا عملیات فوق تکرار شد(مهدی پور، مسگری، 1386: 9).وزن های نهایی به دست آمده برای هر یک از معیارها و فاکتورها در ادامه آمده است.

4-7 تشکیل ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران

جدول 4-3 ماتریس مقایسات زوجی معیارهای مکان یابی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران

معیار	تراکم جمعیتی	مساحت کاربری	کاربری سازگار	گسل	کاربری ناسازگار	دسترسی
تراکم جمعیتی	1	5	2	3	8	2
مساحت کاربری		1		2	6	2
کاربری سازگار		2	1	3	8	3
گسل				1	3
کاربری ناسازگار					1
دسترسی				2	7	1

مأخذ: محاسبات نگارنده

وزن نسبی معیارهای مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم در نمودار زیر نشان داده شده است و همانطور که مشاهده می شود، تراکم جمعیت وزن بیشتری نسبت به سایر معیارها گرفته است، و به ترتیب کاربری های سازگار، مساحت کاربری، دسترسی، گسل و کاربری های ناسازگار وزن بیشتری گرفته اند. میزان ناسازگاری همانگونه که به دست آمده است 05/0 می باشد و از 1/0 کمتر می باشد. پس قضاوت ها درست و قابل قبول می باشد.

نمودار 4-2 وزن نسبی معیارهای مکان یابی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران

مأخذ: محاسبات نگارنده

جدول زیر ماتریس مقایسات زوجی زیرمعیارهای معیار کاربری سازگار را نشان می دهد. و در ادامه وزن دهی که در نرم افزار Expert choice انجام شده است نمایش داده شده است. در نمودار زیر به ترتیب بیمارستان، آتش نشانی، کاربری مسکونی، پارک، کاربری فرهنگی، آموزشی و ورزشی، وزن بیشتری گرفته اند. یعنی زیرمعیارهای سازگاری به ترتیبی که ذکر شد در مکانیابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران ارزش بیشتری دارند. میزان ناسازگاری در این مقایسات نیز 03/0 می باشد که این مقدار نیز از 1/0 کمتر است و قضاوت ها قابل پذیرش می‌باشد.

جدول 4-4 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری سازگار

زیر معیار	پارک	آتشنشانی	بیمارستان	مسکونی	فرهنگی	آموزشی	ورزشی
پارک	1				3	3	3
آتشنشانی	3	1		3	3	4	6
بیمارستان	3	2	1	4	6	6	9
مسکونی	2			1	3	4	3
فرهنگی					1	1	2
آموزشی					1	1	2
ورزشی							1

مأخذ: محاسبات نگارنده

نمودار 4-3 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های سازگار

مأخذ: محاسبات نگارنده

جدول و نمودار زیر ماتریس و وزن‌دهی مقایسات زوجی زیرمعیارهای کاربری ناسازگار را نشان می دهد. در این نمودار با توجه به نظر کارشناسان امر، ارزش هر دو زیرمعیار یکسان ارزیابی شده است. نرخ ناسازگاری در این مقایسات 0 می باشد وقابل قبول می باشد.

جدول 4-5 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار کاربری ناسازگار

زیر معیار	پمپ بنزین	پمپ گاز
پمپ بنزین	1	1
پمپ گاز	1	1

مأخذ: محاسبات نگارنده

نمودار 4-4 وزن نسبی زیر معیارهای معیار کاربری های ناسازگار

مأخذ: محاسبات نگارنده

جدول شماره 4-6 ماترس مقایسات زوجی زیر معیارهای دسترسی را نشان می دهد. راه شریانی درجه یک بالاترین ارزش و سپس راه شریانی درجه دو نسبت به راه محلی ارزش بیشتری بدست آورده است.که در مرحله وزن دهی نیز نرخ ناسازگاری 0 محاسبه شده است که این مقدار نیز ( 0 ) قابل پذیرش است.

جدول 4-6 ماتریس مقایسات زوجی زیر معیارهای معیار دسترسی

	راه شریانی درجه یک	راه شریانی درجه دو	خیابان محلی
راه شریانی درجه یک	1	3	6
راه شریانی درجه دو		1	2
خیابان محلی			1

مأخذ: محاسبات نگارنده

نمودار 4-5 وزن نسبی زیر معیارهای معیار دسترسی

مأخذ: محاسبات نگارنده

در آخرین مرحله وزن دهی به معیارها، وزن نهایی تمام عناصر مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم انجام شد و وزن نهایی و ارزش تمام عناصر به ترتیب اهمیت بیشتر به این گونه است: است تراکم جمعیت، بیمارستان، آتش نشانی، مساحت کاربری، راه شریانی درجه یک، کاربری مسکونی، گسل، پارک، راه شریانی درجه دوم، کاربری فرهنگی ، آموزشی، پمپ بنزین و گاز، کاربری ورزشی و در آخر راه های محلی.که در نمودار شماره 4-6 آورده شده است.

نمودار4-6 وزن نهایی عناصر مکان یابی پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران

مأخذ: محاسبات نگارنده

4-8 تلفیق AHP با سیستم اطلاعات جغرافیایی( GIS)

در این مرحله کلیه ی لایه های اطلاعاتی به رستر تبدیل می شوند. سپس با توجه به نوع لایه و ضوابط مربوط به هر لایه لایه ها با بهره گرفتن از ابزار distance آماده سازی شدند. در مرحله بعد وزن بدست آمده براي هر معیار و زیر معیار در فرآيند تحليل شبکه‌ای در لايه مکاني مربوط به خود با بهره گرفتن از روش Index Overlay ضرب گردید. در نهايت کليه لایه‌های اطلاعاتی با یکدیگر ترکیب شدند و نقشه مکان یابی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم به دست آمد.

نقشه شماره 4-15، خروجی نهایی کار را نمایش می دهد. همانگونه که ملاحظه می شود با توجه به تمام مراحلی که ذکر شد سه گزینه برای پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم بهینه تشخیص داده شد.

نقشه 4-5 مکان های پیشنهادی برای پایگاه‌های پشتیبانی مدیریت بحران شهر سمیرم

مأخذ: نگارنده

4-9 جمع بندی

در این فصل ضمن معرفی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران، ابتدا به معرفی معیارهای مؤثر در مکان یابی این پایگاه های در شهر سمیرم پرداختیم، سپس لایه های اطلاعاتی را آماده سازی کردیم و وزن دهی به معیارها و زیرمعیارها را در مدل AHP انجام دادیم و در آخر کار تلفیق AHP با GIS انجام شد که حاصل آن معرفی سه گزینه به عنوان مطلوب ترین مکان برای ایجاد این پایگاه ها بود. که از بین آنها، دو گزینه که یکی در قسمت شرقی شهر و در خیابان مولوی، و دیگری در قسمت جنوبی شهر و در خیابان مطهری، به عنوان گزینه های برتر پیشنهاد شده است و از لحاظ دسترسی تقریباً در موقعیت مناسبی قرار دارند. یک گزینه نیز که امتیاز کمتری دارد در قسمت جنوب شرقی شهر و در خیابان شیخ کلینی قرار دارد، پیشنهاد شده است.

فصل پنجم

پاسخ به سؤالات پژوهشی، نتیجه گیری و ارائه پیشنهادات

5-1 مقدمه

هر نوع تحقیق و پژوهشی که انجام می گردد، به قصد رسیدن به نتایجی در چارچوب اهداف خود تبیین می شود و نتیج به دست آمده، ثمره ی اصلی آن پژوهش می باشد که اگر پر بار نباشد، تمام کار تحقیق را از ارزش می اندازد؛ حتی اگر از روش ها و مدل های گوناگون در آن استفاده شده باشد.

این مرحله از تحقیق به چند دلیل حائز اهمیت است:

• همه ی نتایج تحقیق در این قسمت مشخص می شود.
• این قسمت خلاصه ای از یافته ها وایده های کل فرایند علمی تحقیق می باشد.
• بخش نتیجه گیری، تکمیل کننده ی سایر بخش های تحقیق است به این نحو که اگر مناسب باشد به غنای سایر مراحل قبلی نیز افزوده و ضعف های احتمالی را می پوشاند (عباسی شوازی، 1389: 130).

5-2 پاسخ به سؤالات پژوهشی

1. آیا مکان یابی مراکز امداد و نجات در شهر سمیرم طبق ضوابط مکان یابی و شهرسازی می باشد؟

وضعیت کنونی پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر سمیرم در دو نوع پایگاه های پشتیبانی ویژه مدیریت بحران ( آتش نشانی) و پایگاه پشتیبانی چند منظوره (سایر پایگاه ها) وجود دارد که در فصل گذشته بیان کردیم و در نقشه ها موقعیت هرکدام رانمایش دادیم

در خصوص سؤال اول که میزان تناسب پایگاه های امداد و نجات با اصول و ضوابط شهرسازی را مورد سؤال قرار داده بود:

بیمارستان: باید بیان کنیم که، با توجه به نقشه های پراکندگی که برای این پایگاه ها در فصل قبل نشان داده شده بود و همچنین اصول و ضوابط آنها، می توان توضیح داد که از نظر توزيع و پراکندگي 2 بيمارستان در شهر وجود دارد که يکي در شمال غربي شهر و ديگري در انتهاي جنوب شرقي شهر واقع شده اند. سرانه بیمارستان در شهر سمیرم 6/4 متر مربع می باشد که از استانداردهای معمول بیشتر است ونشان دهنده این است که از نظر تعداد این کاربری به اندازه است. با توجه به موارد ذکر شده مکان یابی و پراکندگی بیمارستان ها در شهر سمیرم تقریباً مطابق استانداردها می باشد.( نقشه شماره 4-2 )

آتش نشانی: آتش نشانی یکی از مهم ترین پایگاه های پشتیبانی مدیریت بحران در شهر ها است و مکان یابی اصولی آن از وظایف اصلی مدیران و برنامه ریزان شهری می باشد. معیارهای اصلی مکان یابی این پایگاه، نزدیکی به شریان های اصلی و خیابان های با عرض بیش از 15 متر، دسترسی به شبکه آبرسانی شهری، نزدیکی به مراکز آموزشی، مراکز درمانی، مراکز اداری، مراکز تجاری، مراکز جمعیتی متراکم، مراکز فرهنگی و مذهبی، هتل ها و مهمانسراها، سینماها و شهربازی، نزدیکی به جایگاه های توزیع سوخت، انبارها، مراکز صنعتی و نزدیک بودن به تأسیسات شهری می باشد (ملک و دیگران،1382: 4).

شهر سمیرم هم اکنون دارای یک ایستگاه آتش نشانی می باشد. مساحت ایستگاه آتش نشانی در شهر سمیرم 2324 متر مربع می باشد. بر اساس یک ضابطه کلی و عمومی در مقابل هر 50000 نفر جمعیت باید یک ایستگاه آتش نشانی وجود داشته باشد (وزارت کشور، 1381: 1) در کتاب شیعه آمده است که در مقابل هر 10000 نفر از جمعیت شهر بایستی یک ایستگاه آتش نشانی وجود داشته باشد و تا حد 20000 نفر، شهر بایستی 05/0 متر مربع زمین برای هرشهروند ازاین کاربری را در نظر گرفت و شعاع دسترسی این پایگاه بین 5/1 تا 2 کیلومتر می باشد( پوراسکندر، 1381: 58). سرانه این کاربری در شهر سمیرم 09/0 متر مربع می باشد که این میزان از استانداردهای معمول بیشتر می باشد.