گروهی از مردان آن­چه در سینه داشتند علیه ما آشکار کردند، در زمانی که رفتی و خاک میان ما وتو پرده کشید.
وقتی از دست رفتی مردانی برما هجوم آوردند، ما را ناچیز شمردند وهمه میراث ما را غصب کردند
ماه کامل و نوری بودی که از آن فروغ می­گرفتند، و از جانب خداوند عزیز بر تو کتاب نازل می­شد
جبرئیل با آیات وحی مونس ما بود، تو رفتی و تمامی خبرها از ما پنهان گشت
کاش پیش از آن­که خاک­ها میان ما، و شما حایل شوند مرگ ما فرا رسیده بود^[۸۹۳]»

۱٫۶٫۵٫ استنادهای قرآنی

«قَدْ کانَ بَعْدَکَ اَنْباءٌ وَهَنْبَثَهٌ - لَوْ کُنْتَ شاهِدَها لَمْ تَکْثِرِ الْخُطَبُ»
در این بیت اشاره شده است که بعد از رحلت رسول اکرم حوادث ناگوار بسیاری رخ داد که قبلاً به واسطه وجود ایشان، چنین حوادثی رخ نمی­داد.- هنبثه به معنای سختی­ها و پیامدهاى روزگار است^[۸۹۴].
همچنین نبودن ایشان بهانه­ای برای بوجود آمدن بسیاری از این مشکلات شد.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

این بیت به آیاتی اشاره دارد که در آن وجود پیامبر اکرم و حضور ایشان در میان مردم سبب آرامش آن­ها و مانع عذاب امت و حل اختلافات بیان می­ شود.
وَ ما کانَ اللَّهُ لِیُعَذِّبَهُمْ وَ أَنْتَ فیهِمْ^[۸۹۵]
فَلا وَ رَبِّکَ لا یُؤْمِنُونَ حَتَّى یُحَکِّمُوکَ فیما شَجَرَ بَیْنَهُمْ ثُمَّ لا یَجِدُوا فی‏ أَنْفُسِهِمْ حَرَجاً مِمَّا قَضَیْتَ وَ یُسَلِّمُوا تَسْلیماً^[۸۹۶]
«وَ کُنْتَ بَدْراً وَ نُوراً یُسْتَضاءُ بِهِ- عَلَیْکَ تُنْزِلُ مِنْ ذِى‏الْعِزَّهِ الْکُتُبُ»
این بیت به هدایتگری پیامبراکرم اشاره دارد که از ایشان به­عنوان نوری که روشنگر ظلمت است تعبیر شده، و همچنین به نزول قرآن بر پیامبر اکرم­ از سوی خداوند متعال دلالت می­ کند.
مصرع­های این بیت به آیات شریفه زیر تلمیح دارد:
وَ داعِیاً إِلَى اللَّهِ بِإِذْنِهِ وَ سِراجاً مُنیراً ^[۸۹۷]
نَزَّلَ عَلَیْکَ الْکِتابَ بِالْحَق^[۸۹۸]
«وَ کانَ جِبْریلُ بِالْایاتِ یُؤْنِسُنا- فَقَدْ فُقِدْتَ وَ کُلُّ الْخَیْرِ مُحْتَجَبُ»
این بیت اشاره می­ کند که وحی الهی توسط حضرت جبرئیل بر پیامبراکرم نازل می­شد و خاندان وحی با این فرشته مقرب الهی مؤانست داشتند. و با رحلت پیامبر اکرم رفت وآمدی که به­واسطه نزول وحی صورت می­گرفت تمام شد.
وَ إِنَّهُ لَتَنْزیلُ رَبِّ الْعالَمینَ نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمینُ عَلى‏ قَلْبِک^[۸۹۹]
اللَّهَ هُوَ مَوْلاهُ وَ جِبْریلُ وَ صالِحُ الْمُؤْمِنینَ وَ الْمَلائِکَهُ بَعْدَ ذلِکَ ظَهیر^[۹۰۰]
«فَلَیْتَ قَبْلَکَ کانَ الْمَوْتُ صادِفُنا- لَمَّا مَضَیْتَ وَ حالَتْ دُونَکَ الْکُثُبُ »
این بیت بیان می­ کند مصیبت ناشی از رحلت پیامبراکرم به قدری سنگین و جان­سوز بوده که حضرت زهرا آرزومی­کنند کاش قبل از وقوع این مصیبت مرگشان فرا می­رسید.
این بیت تلمیحی است به آیه بیست و سوم سوره مبارکه مریم که حضرت مریم از ترس تهمت­های مردم آرزوی مرگ می­ کنند:
قالَتْ یا لَیْتَنی‏ مِتُّ قَبْلَ هذا وَ کُنْتُ نَسْیاً مَنْسِیًّاً^[۹۰۱]

فصل ششم: خلاصه و نتیجه ­گیری

پس از رحلت پیامبراکرم، و در زمانی که اهل بیت، داغدار این مصیبت عظمی بوده و مشغول کفن و دفن پیامبر بودند، عده­ای برای تصرف خلافت و جانشینی پیامبر در سقیفه شورایی تشکیل داده و از میان خود خلیفه برگزیدند.
حضرت فاطمهو امیرالمؤمنین براى بازگرداندن امر خلافت از ابوبکر تلاش زیادى کردند، اما تلاش آن­ها ثمرى نبخشید. این مواجهه با غاصبان خلافت، بعد از جریان تصرف فدک به مبارزه‏اى بزرگ تبدیل شدو حضرت زهرابراى حق‏خواهى و استرداد فدک، به مسجد پیامبر رفته و در حضور مسلمانان و به منظور مخالفت با تصدّى غصبانه مقام خلافت توسط ابوبکر، خطابه‏اى طولانى ایراد فرمودند.
نهادن نام «فدکیه» بر خطبه غرای حضرت زهراصرفاً بیانگر جهت صدور این خطبه بی­نظیر می­باشد.
محتواى این نفیس‌ترین میراث ماندگار حضرت صدیقه طاهره به قدری عمیق و گسترده است که موضوع غصب فدک در برابر عمق و گستردگى آن بهانه‏اى بیش به نظر نمى‏آید.
نگاه عمیق خطبه به معارف اساسى دین و بیان واقعیت‏هاى اجتماعى همراه با یادآورى مسئولیت عموم افراد جامعه اسلامى در قبال آن معارف، به همراه تبیین انحراف به‏وجود آمده بعد از پیامبراکرم در اقشار مختلف مردم از عوام و خواص، و بیان علت آن، موضوعات مهمى است که آسیب‏هاى جامعه اسلامى را نه در آن برهه زمانی خاص بلکه در طول تاریخ بیان می­ کند.
این خطابه مهم که هم از نظر موقعیت خطیب و هم زمان ایراد آن، اهمیت دارد – چراکه حضرت در آن ایام به جهت فقدان پدر بزرگوارشان، متألم و عزادار بودند- علاوه بر زیبایى ظاهرى و فصاحت و بلاغت آن، دارای ابعاد مختلف دین شناسی، جامعه شناسی، امور سیاسی و… می­باشد.
ماحصل پژوهش پیش­رو را می­توان در چند مورد و به­ صورت مختصر این­چنین بیان نمود:
فدک میراث الهی حضرت فاطمه می­باشد که پیامبر اکرم به دستور خداوند متعال وَ آتِ ذَا الْقُرْبى‏ حَقَّهُ^[۹۰۲] آن­را به ایشان بخشیدند. خلیفه اول آن­را غصب کرده و کارگزاران حضرت را از آن بیرون کردند.
حضرت فاطمه برای باز پس­گیری اقدامات زیادی انجام دادند و در نهایت برای اعتراض به غصب حق اهل بیت با حضور در مسجد پیامبر خطبه­ای ایراد فرموده و به محاجه با خلیفه اول پرداختند، که مهم­ترین هدف حضرت از ایراد این خطبه استیفای خق خلافت امیرالمؤمنین می­باشد.
حضرت پس از حمد و ثنای الهی و شهادت به توحید پروردگار و بیان هدف آفرینش، دومین بخش از اصول دین یعنی مسأله نبوت را مطرح می­فرمایند. ایشان در این بخش از خطبه شریفه، از اثبات اصل رسالت و نبوت سخنی به میان نمی­آورند چرا که همه حاضران در آن جلسه مسلمان بودند و پیامبر اکرمرا به نبوت و رسالت قبول داشتند؛ بلکه با توصیفی از وضعیت مردمان آن روزگار، انحطاط و تباهی آن‌ها را در زمینه‌های گوناگون ثابت می­ کنند. از جمله مهم‌ترین این نابسامانی‌ها می­توان به تفرقه و آشفتگی دینی، احترام به آتش و ملازم آن بودن، بت پرستی و انکار خداوند اشاره کرد.
همچنین حضرت با برشمردن برکات وجودی پیامبر اکرم و مکتب اسلام، امتیازات بارز مکتب وحی در مقایسه با دیگر مکاتب را بیان می‌فرمایند.
حضرت زهرا با بیان عوامل جانبی موفقیت­ رسول اکرم در انجام رسالتشان، نقش و جایگاه مجاهدت­های امیرمؤمنان را در زمانی که بسیارى از افراد به خوشی­های زندگى مادى مشغول بودند، متذکر می­شوند.
حضرت با نگرشی جامعه شناسانه وقایع بعد از پیامبر و انحرافات به وجود آمده و سرعت بالای به وجود آمدن آن­ها در مقایسه با مدت کوتاهی که از رحلت رسول اکرم می­گذشت، را مطرح فرموده، و یکی از عوامل اصلی ایجاد این فتنه را مسأله نفاق می­دانند.
حضرت فاطمه در برابر اشتباه فاحش خلیفه در بیان حدیث جعلی، در زمینه عدم ارث بری از پیامبر، با بیانی عالمانه و با استناد به آیات قرآن کریم، جهالت و انحراف مدعیان خلافت از آموزه­های قرآن و رسول اکرم را روشن می­سازند.
حضرت فاطمه با مورد خطاب قرار دادن انصار، سعی در تحریک آن­ها برای یاری دین دارند. گرچه حضرت در ابتدای خطبه مسئولیت مسلمانان را به­ طور عام تشریح فرموده بودند، اما عمق انحراف موجود در مسأله غصب فدک و ارتباط آن با انحراف از اسلام و نابودی آن­را یادآور شده و یاوران اسلام را به تکرار تلاش‏هاى گذشته‏شان در دفاع از دین فرا مى‏خوانند.و این نکته را متذکر می­شوند که انحراف پیش آمده در واقع هجوم به اصل اسلام است، و نبودن پیامبر، موجب سلب مسئولیت مسلمانان نمی­ شود. و کوتاهی هر مسلمانی در انجام وظایف به منزله بازگشت به دوران جاهلیت و بی­دینی می­باشد.
بیانات حضرت فاطمه در این خطبه شریفه مبتنی و مستند بر آیات قرآن کریم و آموزه­های آن است، که نشانگر اشراف و تسلط حضرت بر آیات قرآن و تبیین و تفسیرآن­ها می­باشد.
بهره­ گیری از آیات قرآن در این خطبه به چند گونه می­باشد:
به شیوه نقل که، آوردن آیه با تصریح به قائل آن است. یا به شیوه اقتباس است که اقتباس­های بدون تغییر و اقتباس­های همراه با تغییراست. ویا به­گونه تلمیح است.
و دسته آخر نیز جملاتی از خطبه را که شاهد بر آیات قرآن می­باشند، دربرمی­گیرد. به­بیان دیگر این­که: مفاد این دسته از جملات براساس قرائنی چون: همسانی فعل یا لفظ یا یکی از متعلقات آن و … با مشابه خود در قرآن، نظر به آیات مزبور دارد.

ضمائم

فهرست آیات
فهرست روایات
متن کامل خطبه فدکیه
فهرست منابع

فهرست آیات