جمعبندی و نتیجهگیری
۱-۵٫ مقدمه
با توجه به اهمیت فناوری در ارتقای عملکرد صنایع دفاعی، مبادلات فناوری میان این صنایع به‌عنوان مکانیزمی برای اکتساب فناوری و جلوگیری از دوبارهکاری، جایگاه ویژه‌ای دارد. در این میان، فن‌بازار دفاعی ابزار مهمی در جهت افزایش تعاملات بنگاه‌ها و اشاعه فناوری به حساب می‌آید.
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
باتوجه به این موضوع، بررسی تجارب فنبازارهای دفاعی و مطالعه عوامل مؤثر در موفقیت آن‌ها مورد توجه محقق قرار گرفت و تلاش شد عوامل مؤثر بر موفقیت یا عدم موفقیت فنبازارهای دفاعی مشخص گردد. هدف از این کار پیداکردن راهکار یا راهکارهای برای ارتقای عملکرد فنبازارهای دفاعی بوده است تا از این راه موجبات افزایش نرخ مبادلات فناوری بین بنگاه‌های دفاعی فراهم گردد.
بدین منظور و از آنجا که فنبازارهای دفاعی شکل خاصی از نهادهای میانجی به حساب میآیند، ابتدا به بررسی مفهوم، کارکرد و جایگاه نهادهای میانجی در نظام علم، فناوری و نوآوری پرداخته شد و سپس با تمرکز بر فن‌بازار تلاش شد عوامل مؤثر در موفقیت نهادهای میانجی و به‌ویژه، عوامل مؤثر در موفقیت فن‌بازارها از طریق مرور ادبیات شناسایی شود. نتیجۀ این کار، طراحی مدلی مقدماتی برای توصیف عوامل مؤثر در موفقیت فن‌بازارها بود.
در ادامه، فعالیت‌های تحقیق به بررسی موفقیت فن‌بازار دفاعی و عوامل مؤثر بر آن اختصاص یافت. این کار از طریق مصاحبه با گروهی از خبرگان آشنا با تجارب فن‌بازار دفاعی و تحلیل محتوای متون مصاحبه‌ها صورت گرفت. نتایج مصاحبه حاکی از عدم موفقیت فعالیت‌های بود که تحت عنوان فن‌بازار دفاعی در کشور انجام شده است.
تحلیل محتوای متون مصاحبه‌ها همچنین نشان داد که موفقیت فن‌بازار دفاعی تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا، عوامل محیطی (خارجی) و سازوکارهای داخلی فن‌بازار قرار دارد و عامل دیگری بر موفقیت فن‌بازار دفاعی تأثیر ندارد. به این ترتیب، اجزا و رابط بین اجزای مدل مقدماتی بر اساس نتایج مصاحبه‌های اکتشافی نهایی شد.
در مرحلۀ بعد، شاخصهای جهت اندازه‌گیری عوامل مؤثر بر موفقیت فن‌بازار تدوین و پرسش‌نامه‌ای تهیه گردید. این پرسش‌نامه پس از بررسی روایی، بین ۲۰۰ نفر از دست‌اندرکاران فن‌بازار دفاعی متشکل از افرادی از بنگاه‌های فعال درخرید و فروش فناوری و همچنین افرادی از نهادهای میانجی دخیل در طراحی و اجرای فن‌بازار توزیع شد. از این تعداد، ۱۴۲پرسش‌نامه قابل قبول جمع آوری و تحلیل شد.
ابتدا، پایایی پرسش‌نامه با بهره گرفتن از ضریب آلفای کرونباخ بررسی گردید؛ سپس، برای بررسی روابط متغیرهای نهفته با متغیرهای قابل مشاهده و همینطور شناسایی عوامل تشکیل دهنده هر متغیر نهفته (مکنون) از روش تحلیل عاملی تأییدی با کمک نرمافزار لیزرل و برای بررسی تاثیرات متقابل میان متغیرهای مستقل و متغیرهای میانجی و نیز به‌منظور سنجش ارتباط میان متغیرهای مستقل با متغیر وابسته از روش مدلسازی معادلات ساختاری با کمک نرم افزار پیالاس استفاده گردید.
تحلیل عاملی تأییدی مناسب بودن متغیرهای مشاهده گر را برای همه ی متغیرهای نهفته (مکنون) نشان داد. همچنین مدل سازی معادلات ساختاری نشان داد که اولاً، موفقیت فن‌بازار دفاعی مستقیماً تحت تأثیر عوامل طرف عرضه، عوامل طرف تقاضا و ساز و کارهای داخلی فن‌بازار قرار دارد؛ و ثانیاً عوامل محیطی (خارجی) صرفاً از طریق این عوامل بر موفقیت فن‌بازار دفاعی تأثیر می‌‌گذارند. تحلیل‌های انجام شده، تأثیر مستقیم عوامل محیطی (خارجی) را بر موفقیت فن‌بازار دفاعی نشان نداد.
۲-۵٫ نتایج حاصل از مرور ادبیات
مرور ادبیات موضوع نشان داد که عملکرد “نهادهای میانجی بازاریابی فناوری” تحت تأثیر “عوامل طرف عرضه” و “عوامل طرف تقاضا” قرار دارد و در‌نتیجه می‌توان گفت که موفقیت فن‌بازارها به‌عنوان نوع خاصی از این نهادها نیز تحت تأثیر عوامل مذکور قرار دارد. علاوه بر این، موفقیت نهادهای فوق تحت تأثیر عوامل و “سازوکارهای درونی” آن‌ها نیز می‌باشد، یعنی هرچه این عوامل درونی مساعدتر و این سازوکارها روان‌تر و کاراتر باشند احتمال موفقیت فن‌بازار بیشتر خواهد بود. از طرف دیگر، به روایت ادبیات موضوع و از آنجا که نهادهای میانجی بازاریابی فناوری و به‌طور خاص فن‌بازار، در خلأ عمل نمی‌کنند می‌توان گفت که فن‌بازارها تحت تأثیر شرایط محیطی نیز قرار دارند. به عبارت دیگر، موفقیت فن‌بازارها نه تنها به روانی و کارایی عوامل و “سازوکارهای درونی” آن‌ها بلکه به مساعد بودن عوامل محیط بیرونی یا خارجی آن‌ها نیز بستگی دارد.
به‌طور خلاصه، نتایج حاصل از مرور ادبیات را می‌توان چنین جمعبندی کرد که موفقیت فن‌بازارها، یعنی بالا بودن کمیت و کیفیت مبادلات فناوری انجام شده از طریق آن‌ها در یک دوره زمانی مشخص، تحت تأثیر چهار دسته از عوامل قرار دارد: عوامل طرف عرضه که به کلیه عوامل مؤثر بر عرضۀ فناوری توسط اشخاص حقیقی و حقوقی در فن‌بازار اشاره دارد؛ عوامل طرف تقاضا که به کلیه عوامل مؤثر بر تقاضای اشخاص حقیقی و حقوقی برای خرید فناوری از فن‌بازار اشاره دارد؛ عوامل و سازوکارهای درونی که منظور از آن‌ها کلیه عواملی است که طرف عرضه را به طرف تقاضا متصل کرده و موجب تسهیل مبادلات فناوری می‌شوند؛ و سرانجام عوامل محیطی یا خارجی که منظور از آن‌ها عواملی غیر از عوامل طرف عرضه و تقاضا است که با تأثیر نهادن بر طرف عرضه، طرف تقاضا و سازوکارهای درونی و یا به‌طور مستقیم بر موفقیت فن‌بازار تأثیر می‌‌گذارند.
۳-۵٫ نتایج تحلیل آمار توصیفی
از دیدگاه آمار توصیفی در این تحقیق به بررسی چگونگی توزیع نمونه آماری –یعنی پاسخ دهندگان به پرسش‌نامه- از حیث متغیرهایی همچون سابقۀ کاری، تحصیلات و سایر متغیرهای مرتبط پرداخته شد. این بررسی نشان دادکه:
از نظر سابقۀ کاری، حدود ۳۰ درصد (۴۲ نفر) از افراد کمتر از ۱۰ سال، ۳۶ درصد ( ۵۱ نفر) بین ۱۱ تا ۲۰ سال و مابقی بیش از ۲۱ سال سابقۀ کار داشته‌اند.
از نظر تحصیلات، ۴/۲ درصد از افراد پاسخ دهنده (۶ نفر) دارای مدرک کاردانی یا پایین‌تر، حدود ۳۲ درصد ( ۴۵ نفر) مدرک کارشناسی، ۵۵ درصد (۷۸ نفر) مدرک کارشناسی ارشد و مابقی دارای مدرک دکترا بوده‌اند.
از نظر میزان آشنایی با فن‌بازار، آشنایی حدود ۴۵درصد از افراد (۶۴ نفر) در حد اطلاع عمومی، ۲۷ درصد( ۳۸ نفر) در حد شرکت در فن‌بازار و آشنایی مابقی در حد اجرای فن‌بازار بوده است.
از نظر گرایش تحصیلی، حدود ۶۲ درصد (۸۸ نفر) از افراد دارای مدرک تحصیلی فنی و مهندسی، ۱۵٫۵درصد (۲۲ نفر) دارای مدرک علوم پایه، ۱۷درصد ( ۲۴ نفر) دارای مدرک علوم انسانی و مابقی فارغ التحصیل سایر رشته‌ها بوده‌اند.
از نظر صنعت و سازمان متبوع، ۱۶٫۲ درصد افراد پاسخ دهنده (۲۳ نفر) در ساصد، ۲۸ درصد (۴۰ نفر) در سازمان صنایع هوایی، ۱۹٫۷ درصد (۲۸ نفر) در سازمان هوافضا، ۷٫۷ درصد (۱۱ نفر) در موسسه، ۵٫۶ درصد ( ۸ نفر) در سپند و مابقی در سایر صنایع مشغول به کار بوده‌اند.
از نظر میزان آشنایی با فن‌بازار، ۳۳% از پاسخ دهندگان دارای آشنایی در حد عمومی، ۴۳% در حد شرکت در فن‌بازار، و حدود ۲۴% دارای تجربۀ اجرایی فن‌بازار بوده‌اند. شایان ذکر است که پاسخ دهندگان دارای آشنایی در حد شرکت در فن‌بازار و دارای تجربۀ اجرایی فن‌بازار همگی از صنایع مختلف دفاعی بوده و تقریباً هیچ یک از پاسخ دهندگان شاغل در موسسه، دانشگاه و ستاد وزارت با مباحث اجرایی فن‌بازار آشنا نبوده‌اند.
۴-۵. نتایج تحلیل عاملی تأییدی
در پژوهش حاضر به‌منظور خالص‌سازی سنجه‌‌‌های متغیرها و تأیید روابط میان دادههای اولیه با توجه به سوابق نظری جمعآوری شده و مصاحبه‌های انجام شده، از آزمون تحلیل عاملی تأییدی و نرم افزار لیزرل استفاده شد. روش تحلیل عاملی تأییدی در چندین گام و به‌طور پیوسته برروی دادههای اولیه انجام گردید. برای ارزیابی برازش مدل از شاخصهای ارائه شده در خروجی نهایی نرم افزار، تحت عنوان مناسب بودن تطابق یا GOF استفاده شد. همچنین در این نرمافزار از روش حداکثر احتمال[۹۷] استفاده گردید.
در مورد متغیر مکنون موفقیت فن‌بازار، اعتبار سؤالات پرسش‌نامه در رابطه با این متغیر تأیید‌شد و مدل پس از انجام تعداد محدودی اصلاحات پیشنهادی به برازش کامل رسید. این مدل با بهره گرفتن از معیارهایی چون تعداد فناوری‌‌‌های مبادله شده و میزان رضایت صنایع و سازمان‌های متقاضی/عرضه کننده فناوری از مبادلات، میزان موفقیت فنبازارهای گذشته را اندازه گیری می‌کند.
در مورد تحلیل عاملی تأییدی سازه طرف عرضه، طرف تقاضا، سازوکارهای داخلی و عوامل خارجی (محیطی) نیز وضعیت مشابهی وجود داشت. یعنی اعتبار سؤالات پرسش‌نامه در رابطه با این متغیرها، تأیید شد و مدل‌ها پس از انجام تعداد اصلاحات پیشنهادی به برازش کامل رسیدند. سرانجام مشخص شد که:
الف) سازۀ طرف عرضه را می‌توان با معیارهای تلاش صنایع و سازمان‌های دفاعی برای عرضه فناوری، فناوری‌‌‌های عرضه شده توسط صنایع و سازمان‌های دفاعی و توانمندی صنایع و سازمان‌های دفاعی برای عرضه فناوری اندازه‌گیری کرد؛
ب) سازۀ طرف تقاضا را می‌توان با معیارهای نیاز صنایع و سازمان‌های دفاعی به فناوری، تلاش صنایع و سازمان‌های دفاعی برای خرید فناوری، و برخورداری صنایع و سازمان‌های دفاعی از منابع مالی لازم برای خرید فناوری اندازه‌گیری کرد؛
ج) سازه سازوکارهای داخلی فن‌بازار را می‌توان با معیارهای برخورداری از سازوکارهای لازم برای شناسایی و معرفی فناوری‌‌‌های قابل فروش، برخورداری از سازوکارهای لازم اطلاع رسانی و معرفی فناوری‌‌‌های قابل خرید، برخورداری از توانایی ارائه مشاوره تخصصی به خریداران و فروشندگان فناوری و برخورداری از توانایی لازم برای قیمتگذاری عادلانه فناوری اندازه گیری کرد؛ و سرانجام اینکه
د) سازه عوامل خارجی (محیطی) فن‌بازار را می‌توان با معیارهای تأثیر عوامل سیاسی (مانند تحریم‌ها و مخاصمات بینالمللی)، تأثیر عوامل سیاسی (مانند سیاست‌‌‌های ملی و دفاعی کشور)، تأثیر سیاست‌‌‌های بالادستی، تأثیر عوامل اقتصادی (مانند نرخ ارز و کمبود منابع مالی)، تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی، و تأثیر عوامل فناورانه (مانند تغییرات شدید و مستمر فناوری) اندازه‌گیری کرد.
۵-۵٫ نتایج حاصل از تحلیل مسیر
در بخش تحلیل مسیر (ساختاری) از معیارهای اعداد معناداری t، معیار R Squares، معیار Q و معیار افزونگی برای ارزیابی برازش استفاده و مشخص شد که برازش مدل در سه سطح اندازه گیری، ساختاری و کلی مناسب می‌باشد. نتایج آزمون t value حاکی از معنادار بودن کلیۀ رابطه‌ها به استثنای رابطۀ تاثیرگذاری سازه عوامل خارجی بر سازه موفقیت فن‌بازار دفاعی بود. پس از حذف مسیر مذکور، کلیۀ مسیرها با ضریب معناداری بیش از ۱٫۹۶ و در سطح اطمینان ۹۵ درصد، معنادار بودند. البته در مدل نهایی، برخی شاخصها (Q4، Q19) نیز با توجه به کم بودن بار عاملی حذف شدند.
ضریب برای متغیر پنهان درونزای مدل یعنی موفقیت فن‌بازار معادل ۰٫۵۹ محاسبه شد که بیانگر برازش مناسب (بالاتر از متوسط) مدل است.
مقدار نیز برای سازه موفقیت فن‌بازار معادل ۰٫۳۶ محاسبه شد که بیانگر توانمندی پیش‌بینی قوی سازه‌‌‌های برون‌زای منتهی به سازه موفقیت فن‌بازار است.
معیار افزونگی نیز برای متغیر درون زای موفقیت فن‌بازار برابر با ۰٫۳۷ محاسبه شد و سپس ارزیابی برازش کلی مدلهای معادلات ساختاری با بهره گرفتن از معیار GOF انجام گرفت. GOFمدل معادل ۰٫۴۲ بود که بیانگر برازش قوی مدل است.
برای بررسی تاثیرگذاری متغیرهای میانجی نیز از آزمون سوبل استفاده و معناداری هر سه مسیر غیرمستقیم تاثیرگذاری تائید شد. در واقع، مقادیر z-value حاصل از آزمون سوبل بیشتر از ۱٫۹۶ بود که بر این اساس می‌توان اظهار داشت تأثیر متغیرهای میانجی طرف عرضه، تقاضا و ساز و کارهای داخلی در رابطه میان عوامل خارجی و موفقیت فن‌بازار دفاعی، در سطح اطمینان ۹۵ درصد معنادار بوده است.
۶-۵٫ نتایج و تفسیر آزمون فرضیه‌‌‌های تحقیق
طبق الگوریتم تحلیل دادههای مدل سازی معادلات ساختاری در روش پیالاس، پس از بررسی برازش مدلهای اندازه‌گیری، ساختاری و کلی، به بررسی و آزمون فرضیه‌‌‌های تحقیق پرداخته شد. نتایج حاصل از آزمون فرضیه‌‌‌های تحقیق را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
-
- عوامل خارجی بر سازوکارهای داخلی فنبازارهای دفاعی، تأثیرگذار است.
-
- عوامل خارجی بر طرف عرضه فن‌بازار تأثیرگذار است.
-
- عوامل خارجی بر طرف تقاضا تأثیرگذار است.
-
- سازوکارهای داخلی بر موفقیت فن‌بازار تأثیرگذار است.
-
- طرف عرضه بر موفقیت فن‌بازار تأثیرگذار است.
-
- طرف تقاضا بر موفقیت فن‌بازار تأثیرگذار است.
-
- عوامل خارجی بر موفقیت فن‌بازار دفاعی تأثیرگذار نیست.
-
- عوامل خارجی بر موفقیت فن‌بازار دفاعی به صورت غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی ساز و کارهای داخلی تأثیرگذار است.
-
- عوامل خارجی بر موفقیت فن‌بازار به‌طور غیر مستقیم از طریق متغیر میانجی طرف عرضه، تأثیرگذار است.
-
- عوامل خارجی بر موفقیت فن‌بازار به‌طور غیر مستقیم و از طریق متغیر میانجی طرف تقاضا، تأثیرگذار است.
۷-۵٫ نتایج حاصل از مصاحبه و تحلیل محتوا
برای بررسی موفقیت فنبازارهای گذشتۀ بخش دفاع و نیز تعیین عواملی که بر فنبازارهای دفاعی مؤثر هستند از ابزار مصاحبه استفاده گردید. بدین منظور با ۱۴ نفر از خبرگان دفاعی و دست‌اندرکاران فنبازارهای گذشته مصاحبه عمیق به عمل آمد؛ سپس، این مصاحبه‌ها مکتوب شد و با بهره گرفتن از تکنیک تحلیل محتوا و به شیوه‌ای که توسط دفتر حسابداری عمومی ایالات متحده ارائه شده است تحلیل گردید.
نتایج تحلیل محتوای متن مصاحبه‌ها نشان داد که فنبازارهای گذشته در بخش دفاع با موفقیت روبرو نبوده‌اند . موفقیت فنبازارهای گذشته -دست کم از دید مصاحبه شوندگان- ناچیز بوده و از بین ۱۰ نفری که در مورد این موضوع اظهارنظر کردند، صرفاً دو نفر به نوعی موفقیت محدود اشاره داشته و در واقع هر ۱۰ نفر، فنبازارهای گذشته را ناموفق توصیف کردند.
