در مواردی که زوج باردار بودن علل ناباروری مردانه از روش های درمانی ، نتیجه موفقیت آمیزی کسب نکرده باشند .
- زوجی که فاقد اسپرم است و به تعبیری آزو اسپرمی ناشی از اختلال یا تروژنیک یا ساختمانی دارد (کی و دیگران ، ۷۳۷:۱۳۷۵) .
- زوجی که اختلال بارز بالینی ندارد ، اما از اختلال ژنتیکی برخوردار است (همان).
- افراد تحت تأثیر مشکلات ژنتیکی چند فاکتوری ( مانند دیابت شیرین و آسم ) توجه مستقیم زوج ها را به روش AID معطوف کرده و آن را بر انجام تشخیص های پره ناتال و سقط انتخابی ترجیح می دهند ( کی و دیگران ، همان) با این توصیف ، در مورد استفاده از یک نوع پارامتر به عنوان معیار استفاده از اسپرم غیر زوج در اولیگو اسپرمی و یا دیگر نقایص منی ، توافق عمومی وجود ندارد ، لذا ارزیابی پزشکی و تلاش برای انجام درمان در زوج قبل از تلاش برای حاملگی با AID انجام می شود؛ خصوصاً زن برای تشخیص میزان پتانسیل باروری وی ارزیابی کامل می شود . سعی برای حاملگی طبیعی در این افراد معمولاً سه سال پیشنهاد شده است (همان) .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱-۲-۶-۷- اهدای تخمک (ED)
این روش در صورتی تحقق پیدا می کند که زوجه به رغم داشتن رحم سالم ، اصلاً تخمک ندارد ( خواه تخمدان داشته باشد یا نه ) یا تخمک دارد ، لکن به دلیل چسبندگی شدیدی لگنی ، آزاد شدن یا برداشت آن ممکن نیست و یا اختلال ژنتیکی اتوزوم غالب وجود دارد(کی ودیگران،۸۱۰:۱۳۷۶) .
برای اولین بار در سال ۱۹۸۳ م Tronson عمل اهدای تخم (ED ) را با انتقال یک جنین انجام داد و در سال ۱۹۸۴ م بیمارانی که نارسایی اولیه تخمدان داشتند با استروئید ترابی و انتقال جنین با تخمک ، موفق به باروری شدند (احمدی وکلانتری بی تا :۱۸) .
جایگاه ED در ART محدود است . در این روش سه حالت عامل دخالت دارد : دهنده تخمک ( به وسیله یکی از روش های معمولی ART تحریک تخمک گذاری شده و بعد از رسیدن تخمک ها ، به وسیله سونوگرافی ، تخمک گرفته می شود ) گیرنده تخمک ( کسی که نارسایی تخمدان به صورت اولیه یا ثانویه داشته یا به بیماری ژنتیک وابسته به کروموزم X و یا IVF تکراری ناموفق و تستس لقاح تکراری ناموفق به دلیل کیفیت بدتخمدان مبتلا بوده است ) و دهنده اسپرم ( که در فرض بحث شوهر است و به دلیل آز‍مایش های متعدد بر روی اسپرم شوهر ، از قبل منجمد می گردد ( همان ) .
۱-۲-۶-۸- اهدای جنین
اهدای جنین به عنوان یک شیوه ی درمان ناباروری زمانی انجام می شود که زوجین دارای سلول جنسی سالم و مناسب برای تولید مثل نمی باشند ؛ ولی زن قادر به گذراندن موفقیت آمیز در یک دوره ی بارداری منجر به زایمان می باشد ،، بدین منظور مراحل ذیل طی می شود :
- ابتدا از داروهای باروری و هورمون های محرک تخمدان برای تحریک تخمدان اهدا کننده ی تخمک استفاده می شود داروهای تخمک گذاری غالباً طی یک دوره ی هفت تا ده روز تجویز می گردد(نائب زاده ،۴۴۹:۱۳۸۰) .
- بازیابی تخمک : در این قسمت از دو روش استفاده می شود : روش متداول ، جراحی سرپایی « اسپراسیون فولیکول » است . در این روش مقدار مناسب تخمک از طریق سونوگرافی از راه واژن ( مهبل ) به دست می آید به این صورت که پروب سونوگرافی داخل واژن گذاشته می شود . پروب واژینال امواج صوتی با فرکانس بالا ایجاد نموده وارگانی های لگنی را در صفحه ی مانیتور به تصویر می کشند . هنگامی که فولیکول های بالغ در تخمدان ها دیده شدند ، متخصص ، سوزن مخصوص را از طریق مهبل به داخل فولیکول ها هدایت می کند و تخمک ها با ساکش ( مکنده ) کشیده می شوند . روش دیگر لاپاراسکوپی است . در این روش بعد از بیهوشی عمومی ، جراح لاپارسکوپ را که لوله ای بلند و باریک است ، از طریق یک شکاف در زیر ناف ، وارد شکم کرده وجراح ، داخل آن را از میان لاپارسکوپ نگاه می کند . سپس سوزن را به داخل فولیکول های تخمدان هدایت نموده و تخمک ها را از طریق لاپاراسکوپ بیرون می کشد(همان:۴۵۰) .
- در این مرحله باید تخمک ها بارور گردند . تلقیح را می توان بلافاصله پس از بیرون کشیدن تخمک ها یا پس از چند ساعت از طریق ریختن اسپرم ها روی تخمک ها انجام داد ولی چنانچه تعداد اسپرم ها بسیار کم باشند یا اسپرم قدرت نفوذ به تخمک را نداشته باشد از روش مخصوص (ICSI) که توضیح آن گذشت استفاده می شود . حدود ۳۰ ساعت پس از لقاح ، سلول به دو قسمت تقسیم شده که در جنین یا رویان نامیده می شود وپس از ۷۲-۴۸ ساعت جنین در مرحله ی ۸ سلولی آماده ی انتقال به رحم زن متقاضی است(همان) .
- انتقال جنین به داخل رحم متقاضی به صورت سرپایی می باشد . پزشک به وسیله کاتنر ( میله ) یک یا چند جنین را به داخل رحم منتقل می کنند بدین سان فرایند اهدای جنین تکمیل شده و پس از طی مراحل جنینی ، طفل متولد می شود ( همان) .
اما تا اینجا هر آنچه گفتیم مربوط به مواردی بود که علت نازایی به لحاظ اسپرم یا تخمک باشد اما گاهی اسپرم و تخمک زوجین کاملاً سالم و طبیعی است اما رحم زن قادر به نگه داری و رشد و پرورش جنین نمی باشد برای حل این مشکل دانشمندان مسأله ی رحم اجاره ای را مطرح نمودند . که قسم سوم از تقسیمات فقهی و حقوقی ما را تشکیل می دهد .
بنابراین در۴ فصل به بررسی مبانی فقهی و حقوقی انواع تلقیح مصنوعی و آثار مترتب بر آن خصوصاً بحث نسب که یکی از اهداف اصلی این نوشتار است ، می پردازیم .
فصل اول – تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر و تلقیح مصنوعی با اسپرم بیگانه
فصل دوم – آثار حقوقی بر تلقیح مصنوعی با اسپرم واسپر بیگانه
فصل سوم – وضعیت مادر جانشین ،اهدای تخمک، اهدای جنین در باروری مصنوعی
فصل چهارم – آثار حقوقی بر حالت مادر جانشین ،اهدای تخمک واهدای جنین
بخش اول: تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر
در این نوع تلقیح که تلقیح همگون نیز نامیده می شود ،پای شخص ثالث در میان نیست، نطفه(اسپرم) مرد را به نحوی بدست آورده و آن را در رحم همسر قانونی او وارد می کنند(علوی قزوینی ،۱۳۳:۱۳۷۴).
معمولاً توسل به این روش آنگاه صورت می گیرد که توسل به روش های متداول یعنی مقاربت دو همسر با مشکلات فیزیکی از قبیل: غیر قابل نفوذ بودن دهانه رحم یا کمی اسپرم و یا ناتوانی جنسی مرد یا انزوال زودرس مواجه است و تلاشهای پزشکان یا روانپزشکان مجرب در درمان این گونه نارسائیها و بیماریها مؤثر واقع نمی‌گردد در تلقیح همسران به دو طریق اقدام می شود: ۱- گاهی همسران خود را در انجام این عمل مباشرت داشته و با دخالت دادن دیگران در گرفتن اسپرم با تخمک مرتکب اقدام خلاف اخلاقی نمی شوند. ۲- گاهی نیز در مسیر عمل، دیگران به عنوان متخصص و غیر دخالت می کنند که ممکن است بعضاً مرتکب اعمال غیر مجاز یا خلاف شرع نیز بشوند(رضائنیا معلم،۸۳:۱۳۷۸).
۲-۱-۱- جواز تلقیح مصنوعی
در جواز این گونه تلقیح بین فقهای معاصر اختلاف نظر چندانی وجود ندارد .تنها عده ی معدودی از فقها نظر به عدم جواز دارند ومشهور معاصرین از فقها وقاطبه حقوقدانان این گونه تلقیح را مجاز شمرده اند .زیرا از این رهگذر هیچ خدشه ای به اصول وقواعد حاکم بر روابط مشروع زوجین وارد نمی گردد وعلاوه بر انطباق عمل با منطق عقل ومقبولیت اجتماعی وحفظ مصالح عمومی ،روایت یا دلیل شرعی دیگری از کتاب وسنت آن را نفی ننموده است(میر هاشمی،۷۸:۱۳۸۲) .
استدلال قائلین به جواز تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر ،به رغم اختلاف جزئی که مربوط به شیوه های اجرایی باروری پزشکی است ،به شرح زیر می باشد(رضا نیا معلم،۲۲۲:۱۳۸۷) .
ادله قائلین به جواز
اولا:اسپرم وتخمک به زوجین تعلق دارد ،رحم همسر آن را حمل می کند ،زمان ترکیب دو گامت در زمان زوجیت صورت گرفته است وملاک پیدایش فرزند در نظر شرع وقانون هم رعایت شده است ،پس محذوری یافت نمیشود تا عنوان حرام بر آن تطبیق نماید(رضا نیا معلم،۲۲۲:۱۳۸۷).
ثانیا،قانونگذار اسلام به طور کلی درمان بیماری را مباح ودر بعضی موارد واجب کرده است ،ناباروری هم مصداقی از این نوع بیماری است که درمان آن مباح شده وبهره گیری از این روش یکی از راه های درمان است(همان) .
ثالثا ،اصل اباحه و برائت عقلی وشرعی هم بر جواز این قسم دلالت دارند ،زیرا دلیل صریح یا ضمنی بر حرمت این عمل وجود ندارد(همان) .
رابعا ،بر جواز آن می توان به آیه شریفه زیر استناد جست:
«نسائکم حرث لکم فأتو حرثکم أنی شئتم »(بقره،آیه ۲۲۳)زنان شما کشت زار شما هستند ،هر زمان [هر مکان]خواستید بر آنان وارد گردید.اطلاق حرث (کشت زار) به زنان، برای تولید نسل و فرزند آوری است و به دلالت «فأنّی دنّی‌شِئْم» ، فرزند آوری با کمک همسران به شیوه ای خاص محدود نشده است، بلکه با هر شیوه ای می توان از آنان فرزند تولید و ایجاد کرد.
فقهای شیعه
فقهای شیعه در تفسیر آیه دو احتمال داده اند: ۱- از آن جایی که زنان حرث و کشت زار برای تولید نسل قلمداد شده اند، مستلزم این است که مرد تنها از راه محل«حرث» می تواند وطی کند:۲- آیه، مطلق است و دلالت آن شامل و طی در غیر محل حرث و نیز طی در محل حرث مستقیماً یا از پشت در هر زمان و مکان می شود. پس ممکن است، زن، کشت زار برای تولید نسل باشد و وطی در غیر آن محلِ آمده شده برای کشت زار، جایز باشد، چنان که وطی در بین دو ران زن جایز است. در هر صورت، آیه با هردو معنا، شامل موضوع بحث می شود، خواه مقصود اصلی از آیه وطی باشد و به التزام بر تولید نسل دلالت کند یا مدلول اصلی آن تولید نسل باشد(رضا نیا معلم،۲۲۳:۱۳۸۳).
فقهای اهل سنت
از تفاسیر اهل سنت دربارۀ این آیه فهمیده می شود که آن ها احتمال نخست را می پذیرند با این توضیح که واژۀ «حرث» بر انداختن بذر در زمین و آماده کردن زمین برای زراعت اطلاق می شود؛ یعنی به زمین بذر ریخته شده: حرث می گویند، پس واژۀ حرث مفید این است که همانطور زمین مکان رویاندن بذر ها است، رحم زن ( از راه فرج و قُبل) مکان رشد و نمّو نطفه هاست .( شرکانی :۲۲۶ و محمد رشد رضا:۳۶۱ به بعد، به نقل از رضا نیا، معلم ،۲۲۳:۱۳۸۳) .
منظور از واژۀ «فاتوا» تنها مجامعت و نزدیکی نیست، بلکه به معنای اعطا کردن است؛ (فخر رازی، ۱۴۲۰: ۵) یعنی بذر را به حرث اعطا کنید خواه دانه گندم باشد، خواه نطفه و منی و خواه این اعطا مستقیم باشد، خواه غیرمستقیم (مثلاً به صورت تلقیح مصنوعی یا IVF و یا…..).
واژه «أنّی» ممکن است «أین»، «کیف» یا «من أی‌وجه‌شئتم» باشد. به نظر می رسد معنای سوم، همان طوری که مرحوم طبری گفته است مناسب تر باشد. ایشان گفته اند: آغاز کلام به أنی ، نشان دهندۀ آن است که در مسئله احتمالات و روش های متعددی مطرح است، أنّی لک هذا المال؟ یعنی این مال از کدام وجه و راه برای شما حاصل شده است (من أین الوجوه لک) . این معنا به معنای واژه «أین» و «کیف» هم نزدیک است (طبری،۳۹۸:۱۴۲۰) بنابراین معنای آیه این می شود کهاز هر راهی و شکلی به حرث و کشت زارتان وارد شوید و به او بذر نطفه را اعطا کنید تا رشد و نمو کند.
بنابراین، روی آوری به همسر جهت فرزند آوری، حتی از راه غیر طبیعی و به کمک ابزار پزشکی، دست کم به طور ضمنی مصداق آیه است در آیه محدودیتی یافت نمی شود که اتیان «اعطای نطفه و تزریق آن یا انتقال آن» تنها از راه فطری و طبیعی باشد، هر چند که این راه سالم ترین راه است(رضا نیا معلم،۲۲۴:۱۳۸۳) . البته برابر با تفاسیر اهل سنت، روی آوری به دبر زنان چون مکان حرث و رویاندن نطفه و در نتیجه تولید مثل نیست، جایز نیست (محمد بن علی شوکانی،همان،۲۱۳:۱۴۲۰)
اما طبق تفسیر فقهای شیعه و اطلاق آیه، روی آوری به زنان حتی در دبر جایز است و حرث (تولید مثل) در آیه ملازمات اتیان نیست، بلکه از اهداف آن است(رضا نیا معلم ،۲۲۴:۱۳۸۳).
به هر حال طبق هر دو تفسیر و احتمال و اطلاق آیه، تزریق اسپرم به رحم زن یا برداشت تخمک و اسپرم از زوجین و لقاح آن دو در آزمایشگاه، سپس انتقال آن به رحم و یا قبل از بارور شدن با یکدیگر ، به طور همزمان هر دو به رحم منتقل شوند و آن جا لقاح یا بند و…، مشمول آیه قرار می گیرند.
۲ -۱-۲-استفتائات تلقیح مصنوعی با اسپرم شوهر
- سؤال: تلقیح نطفه با اسپرم زوج در رحم زوجه از طریق شوهر یا پزشک معالج جایز است یا خیر؟
آمده است:
- آیت‌الله محمد تقی بهجت: «فی نفسه مانعی ندارد و از لمس و نظر حرام اجتناب شود»(استفتائات:۴۶۵).
- آیت الله جواد تبریزی: «در تلقیح نطفه با اسپرم، خضوص زوج در رحم زوجه، توسط خصوص شوهر جایز است و غیر این صورت جایز نیست»(استفتائات جدید :۳۱) .
- آیه الله سید محمد صادق روحانی «تلقیح نطفه از طریق شوهر هیچ اشکالی ندارد و از طریق پزشک ، اگر مستلزم فعل حرامی مثل نظر و لمس عورت و بدن زن نباشد جایز است و اگر مستلزم باشد، به واسطه آن لازم ،حرام است»(مسائل المستحدثه:۳۵).
- آیت الله لطف اله صافی گلپایگانی:« از طریق شوهر جایز است، ولی از طریق غیر شوهر، اگر مستلزم فعل حرامی مثل نظر و لمس حرام شود جایز نیست».(جامع الاحکام ،ج۲: ۳۴۵)
آیت الله محمد شاهرودی :« از طریق شوهر یا طریق دیگر که مستلزم حرام نباشد، جایز است».
- آیت الله موسوی اردبیلی :«از طریق شوهر که اشکال ندارد، ولی پزشک معالج باید در انجام کار مرتکب حرامی نشود(استفتائات:۲۳ ۳).
- آیت الله حسین نوری همدانی « از طریق شوهر اشکالی ندارد»(همان :۴۶).
- آیت الله مکارم شیرازی: « این کار ذاتاً اشکال ندارد، ولی با توجه به این که غالباً مستلزم نظر و لمس حرام می باشد جز در موارد ضرورت جایز نیست».( الفتاوی الجدیده: ۴۳۹).
- آیت اله مؤمن قمی: « این کار جایز است و می بایست تلقیح به گونه ای انجام گیرد که مستلزم حرام دیگری نباشد(سخنی درباره تلقیح :۳۲).
- آیه اله سیستانی : « تلقیح زن جز با منی شوهر جایز نیست چه شوهر دار باشد یا بی شوهر، چه زن و شوهر بدان راضی باشند و چه نباشند، چه تلقیح به وسیله شوهر باشد یا دیگری.»(مجمع المسائل :۶۹۰و۶۹۱).