غیر رسمی دارند امتناع کردیم.در داده های جمع آوری شده برای هر لفظ یا عبارت حسن تعبیری، لفظ یا عبارت غیر مودبانه و یا صزیح متناظر با آن نیز ارائه شده است.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

۳-۶- ابزار تجزیه و تحلیل
از چارچوب های مختلف معنا شناسی و رویکردهای جامعه شناسی زبان جهت تجزیه و تحلیل داده ها استفاده
می شود. روش های آماری مورد استفاده جهت تحلیل داده ها عبارتند از:
۱-توصیفی (ارائه فراوانی داده ها، درصد، نمودار، جدول و منحنی)
۲- استنباطی که از طریق آزمون t محقق گردید.
فصل چهارم
مقاصد ارتباطی حسن تعبیرات
۴-۱- مقدمه
در این فصل به سوال اول تحقیق پاسخ می گوییم و با بهره گرفتن از داده های زبان فارسی مقاصد ارتباطی عمده حسن تعبیرات را در زبان مورد بررسی و تحلیل قرار می دهیم.علاوه بر آن، ابزارهای زبانی ساخت عبارات حسن تعبیری را با تکیه بر نمونه های فارسی بر خواهیم شمرد.
۴-۲- مقاصد ارتباطی حسن تعبیرات
۴-۲-۱- پرهیز از تابو
یکی از عوامل مهمی که به استفاده از حسن تعبیرات در تعاملات زبانی ضرورت می بخشد تابو یا موضوعات ممنوع است. موضوعاتی که به دلایلی چون ترس، شرم و اشمئزاز از گفتار حذف می شوند و یا محدودیت کاربردی می یابند. در این حالت، حسن تعبیر جایگزین عباراتی می شوند که (به دلایل فوق) آنقدر معنای ضمنی منفی دارند که گوینده نمی تواند یک هدف ارتباطی خاص را در بافتی معین به انجام برساند. گفتار تابو توهین آمیز، سوء تعبیری و خلاف نزاکت تلقی می شود به همین جهت منع کاربردی می یابد.
کاربرد حسن تعبیرات برای پرهیز از تابو عمدتاً نه بخاطر ترس از صدمه جسمی و بدبیاری بلکه بخاطر ترس از دست دادن وجهه و اهانت به مخاطب است. در جامعه امروز، تابو و حسن تعبیرات با مفاهیم نزاکت و خود انگاره عمومی فرد ارتباط نزدیک دارند و تعامل زبانی به سمت رفتار غیر توهین آمیز و محترمانه سوق می یابد. حسن تعبیراتی که در پاسخ به موضوعات تابو خلق می شوند در راستای توجه به وجهه خواستهای طرفین گفتگو است. البته هنوز هم نیروهای ماورالطبیعی، شیطانی و شوم در زمره تابوهای خطرناک قرار دارند و عده ای توهین به
آن ها را برابر با نزول بلایا و حوادث ناگوار می دانند. در عصر حاضر پیش فرض یک ارتباط زبانی، بکارگیری سبکی از گفتار است که حسن تعبیری، غیر موهن و مودبانه باشد. این خصوصیات زبانی در همه جوامع به شکلی یکسان نیست و در هر فرهنگ یا خرده فرهنگ بر مبنای نظام ارتباطی حاکم و نیز عواملی چون سن، جنس، تحصیلات، جایگاه اجتماعی و … تعیین می گردند. بررسی حسن تعبیرات جایگزین تابو را ابتدا از تابوهای ترس مبنا آغاز می کنیم. بیماری، مرگ و حیوانات وحشی همواره به علت ایجاد دهشت با الفاظ ملایم و خوشایند بکار می روند. منشا نامعلوم بیماری های مهلک (در گذشته)، نبود راه حل های قطعی برای درمان آن ها، باعث شده که الفاظ بیانگر آنها نیز حامل ترس و اضطراب باشند. پیوند بیماری های مهلک با مرگ و نیستی به این واهمه دامن می زند. بعضی از بیماری ها نیز که با اندام های جنسی ارتباط دارند به سبب شرم، با عبارات حسن تعبیری بیان می شوند. در این میان زبان فنی پزشک عمده ترین ابزار بکارگیری حسن تعبیرات در این حوزه هستند و علاوه بر بیماری، مرگ های وقوع یافته در محیط های بیمارستانی نیز با بهره گرفتن از زبان فنی بیان می شوند:
دس شدن: مرگ
آنکولوژیست: سرطان شناس
سویساید: خودکشی
امراض مقاربتی: سوزاک و سیفلیس
کنسر: سرطان
HIV مثبت: ایدز
استروک: سکته مغزی
بیماری های زنانه: اختلالات رحم
در مورد تابوی مرگ با انبوهی از حسن تعبیرات استعاری مواجهیم که هر کدام به طریقی در صدد تلطیف و یا عادی سازی آن هستند. در این باره در بخش بعد به صورت مبسوط سخن خواهیم گفت. حیوانات وحشی نیز سابقه طویلی در ایجاد رعب و وحشت در میان ملل مختلف دارند. در این میان افرادی که به سبب پیشه یا محل سکونت خود با این حیوانات سروکار بیشتری دارند، حسن تعبیرات بیشتری را برای کاهش اضطراب و ترس خود ابداع می کنند. حیواناتی چون شیر، خرس، گرگ و … منشا خلق بدیل های واژگانی فراوانی هستند مثلاً در زبان ایتالیایی و پرتغالی به راسو «خانم کوچولو»^[۱۲۷] اطلاق می شود. در فنلاند مردم عقیده دارند که خرس در اصل انسان یا نیمه انسان بوده است و به مراتب با هوش تر از انسان است. از آن جا که این حیوان را دارای قدرت ماورالطبیعی می دانند از الفاظ برای جایگزینی نام آن استفاده می کنند و معمولاً رنگ حیوان را مجازاً به جای نامش بکار می برند. در بعضی از مناطق ایران هم عقرب را «نوم نبر» می خوانند یعنی نام آن نباید به زبان آید. بعضی از اقوام بدوی بر این باورند که روح حیوانات زبان انسان را می فهمند و اگر یک جانور خطرناک نام خود را از یک انسان بشنود ممکن است حمله کند. به همین جهت، حیواناتی مانند مار سمی، کوسه و خرس همیشه با حسن تعبیر بکار می روند. قوم زیا^[۱۲۸] در گینه نو در زمان شکار و مواجهه با حیوانات خطرناک برای طلب کمک، نام اجداد متوفی خود را صدا می زنند. (آلن و بریج، الف۲۰۰۶: ۲۲۹)
در مورد اشیاء، اشخاص و اماکن مقدس به نظر می رسد که تلفیقی از ترس و احترام زمینه حضور حسن تعبیرات را فراهم می آورد. به طور کلی انسان ها می پندارند که امورات نادیدنی و ماورایی بر آنان چیرگی دارند و بکارگیری الفاظ اهانت آمیز در مورد آن ها به طور قطع زندگی شان را تحت الشعاع قرار می دهد. به همین جهت کفر گویی و اهانت به مقدسات در فرهنگ ما به شدت مذموم تلقی می شود و مطابق دین و آیین، فردی که به خداوند و مقدسات دشنام دهد مرتد تلقی می شود. شاید بکارگیری صفاتی چون «قادر متعال»، «هستی بخش یکتا» و غیره به جای نام اصلی خداوند راهکاری حسن تعبیری برای خطاب نیرویی مقدس و ماورایی است.
واژه هایی چون شبح، جن و ابلیس همچنین به سبب ایجاد ترس در میان برخی از مردم (بالاخص کودکان) اغلب با حسن تعبیرات طنز آمیز مانند «لولو» و غیره بیان می شوند.
کارکردهای جسمانی،ترشحات جسمی، اعمال،حالات و اندام های جنسی از جمله تابوهایی هستند که بیشترین میزان سانسور و ابداع حسن تعبیر را در اغلب زبان ها به خود اختصاص می دهند. مثلاً قوم نوپ در غرب آفریقا برای رابطه جنسی و ترشحات جسمی نظیر دفع، قاعدگی و غیره هیچ واژه بومی در اختیار ندارند و در صورت نیاز از الفاظ فنی عربی و یا جملات اطنابی بهره می گیرند.(فارب، ۱۹۷۴: ۷۹).
شرم و اشئمزاز ناشی از طرح این موضوعات باعث شده که بیشترین مترادف های واژگانی و بیشترین میزان جایگزینی (به سبب تابوزدگی نسبتاً سریع واژه ها) را شاهد باشیم. الفاظ تخصصی حوزه احکام دینی در تبدیل این دشواژه ها به حسن تعبیر کاربرد فراوانی دارند که البته در سبک های رسمی گفتار و نوشتار عمومیت دارند و در میان عامه مردم رواج ندارند:
عورتین یا مناطق شرمگاهی:………….. تخلی: اجابت مزاج
مساحقه، وطی: روابط جنسی انحراف آمیز استحاضه: قاعدگی
بول: ادرار غائط: مدفوع
بکارگیری الفاظ علمی و عالمانه در گفتار مودبانه ابزار کارآمدی برای صحبت درباره تابوهای فوق محسوب میشود،از این طریق گوینده از جانب مخاطبین کلام به داشتن تفکر مریض و سوءنیت متهم نمی شود.در جامعه فارسی زبان معمولا پیش از اشاره به این موضوعات از مخاطب عذر خواهی می شود تا بدین طریق گوینده آگاهی خود از چهارچوب های نزاکتی را به اطلاع شنونده برساند؛عباراتی چون «جسارته»،«بی ادبیه»یا
«منو می بخشین» از این جمله اند. همانطور که در قسمت های قبل اشاره کردیم، تابوها دارای خصلت «سرایت» و ایجاد پیوند با سایر پدیده ها نیز هستند. از این رو، مکان ها، ابزارها، البسه، اشخاص مرتبط با این موضوعات نیز تابو شده و تنها به مدد حسن تعبیرات بیان می شوند:
رفلکس: استفراغ شکم روش: اسهال
انسداد روده: یبوست نفخ: باد شکم
شکوفه زدن: آرق زدن سیکل جنسی : قاعدگی
ابزار های پیشگیری: ……. داروی نظافت: ………….
سوتین:سینه بند سرویس بهداشتی: توالت
عرق گیر: زیر پوش
.برای آن دسته اشخاصی که با حسن تعبیرات فنی آشنا نیستند واژه های انتزاعی و مبهم و نیز عبارات اطنابی راهکار قابل اتکایی به شمار می آیند مانند «بالا»،«پایین»،«پشت»،«جلو« که برای اشاره به اندامها بکار
می روند.علاوه بر این می توان به نمونه های زیر نیز اشاره نمود:
دستشویی کردن: عمل ادرار و مدفوع نجاست: مدفوع
صدا: باد شکم روان شدن: اسهال
روابط آنچنانی،کار به جاهای باریک کشیدن: رابطه جنسی
گفتار مرتبط با جرم و جنایت نیز در میان مردم با حسن تعبیراتی همراه است که جنبه غیر انسانی یا خلاف عرف بزه را می پوشانند. مثلاً «تجاوز جنسی» را معمولاً در زبان فنی حقوقی «تجاوز به عنف» عنوان می کنند ولی عبارت «آزار و اذیت» به نظر می رسد که در میان مردم رواج بیشتری دارد و قدرت استتار کنندگی آن نیز به مراتب بالاتر است. برای افرادی که دست اندرکار تولید، استعمال و فروش مواد مخدر هستند در محاورات روزمره حسن تعبیرات استعاری فراوانی ساخته می شود:
ساقی: مواد فروش اهل برنامه: معتاد
سیگاری: حشیش مسئله: اعتیاد
در انجمن های مردم نهادِ ترک اعتیاد، عبارت «سابقه ترک» را به سبب بار معنایی منفی اش منسوخ کرده و عبارت «سابقه پاکی» را بکار می برند. مکانهای ترک اعتیاد را «کمپ» می نامند که مجازاً (از نوع کل به جز) بکار می رود. اخیراً سازمانی مردم نهاد به نام «اورژانس اجتماعی» تاسیس شده که وظیفه آن رسیدگی به معضلاتی نظیر طلاق، روسپی گری، دختران فراری و … است ،مضامینی که در کشور ما تابو محسوب می شوند.
۴-۲-۲- حفظ نزاکت
هدف از بکارگیری حسن تعبیرات، عمدتاً پرهیز از توهین به وجهه مخاطب است. بسیاری از حسن تعبیرات جایگزین الفاظی می شوند که گوینده یا نویسنده در راستای اجرای یک نیت ارتباطی خاص ترجیح می دهد در شرایط خاصی از آن ها استفاده نکند؛ این قبیل حسن تعبیرات جایگزین الفاظ تابو نمی شوند و تنها از ملاحظات سبکی گوینده و اهتمام وی برای حفظ نزاکت در جریان گفتگو نشات می گیرند. اهمیت نحوه تفکر و نگرش مخاطب درباره گوینده و تمایل گوینده برای پرهیز از اهانت، استفاده از واژه های مهربانانه^[۱۲۹] را ضرورت
می بخشد. این دسته از حسن تعبیرات را می توان حسن تعبیرات مثبت یا سبکی^[۱۳۰] نامید که به جهت دارا بودن معانی ضمنی مثبت از آن ها برای ارتقا مدلول استفاده می شود. در موقعیت هایی که میان گوینده و شنونده از لحاظ جایگاه و موقعیت اجتماعی توازن برقرار نیست، تمایلات عاطفی کاربران زبان ایجاب می کند که برای پرهیز از تحقیر ویژگی های فردی و شخصیتی افراد از حسن تعبیرات استفاده کنند تا کاربرد واژه های نامناسب و یا غیر منطبق با سبک ایجاد سوء تفاهم و یا مخاصمه نکند.« در یک جامعه زبانی بانزاکت همگان سعی دارند موضوعات معمولی را با بهره گرفتن از حسن تعبیرات تکریم کنند و چیزهای دون و تحقیر آمیز را ارتقاء بخشند، با این اوصاف ما همیشه در حال تغییر نام اشیاء، حوادث و تغییر شکل آن ها هستیم تا بهتر جلوه کنند». (وارداف، ۱۹۸۶: ۲۳۱). اولین دسته از الفاظی که با بهره گرفتن از حسن تعبیرات مبالغه آمیز ارتقاء می یابند و از صورت تحقیر آمیز خود خارج می شوند واژه های مربوط به مشاغل سطح پایین هستند.استفاده از مجاز راهکاری رایج برای ارتقاء مشاغل به شمار می آید.بدین صورت که بجای ذکر دقیق حرفه و تخصص،سازمان یا نهاد متبوع عنوان