بذر برخی از گونه‌های گیاهی به نور حساس بوده و در طول دوره جوانه‌زنی باید نور دریافت کند. شدت و مدت نوری که توسط گیرنده‌های نوری بذر جذب می‌شوند با رطوبت و دمای موجود واکنش داده تا جوانه‌زنی را کنترل کنند. از آن جایی که نور و دما هر دو تا حدی عامل بازدارنده جوانه‌زنی هستند، اثر همزمان آنها می‌تواند به صورت هم افزایی (سینرژیستی) باشد و ۳۶ تا ۷۲ ساعت اول جوانه‌زنی، دوره بحرانی است. خواب فوتوشیمیایی بیشتر در بذرهای تازه برداشت شده وجود دارد و معمولاً با افزایش سن بذر از بین می‌رود (نصیری، ۱۳۸۵). زمانی که بذرها را در محفظه‌‌ای نگهداری می‌کنند تا خواب فوتو شیمیایی آن شکسته شود، باید از لامپ بدون حرارت و سفید فلورسنت (با شدت برابر۷۵ تا ۱۲۵ شمع یا ۷۵۰ تا ۱۲۵۰ لوکس) به مدت ۸ ساعت در روز استفاده شود (نصیری، ۱۳۸۵). بذوری که برای جوانه‌زنی به نور نیاز دارند را نباید پوشاند اما باید آنها را آبیاری کرد. تنها می‌توان با بهره گرفتن از یک پوشش شیشه‌‌ای یا پلاستیکی در بالای ظرف، به نگهداری آب در محیط بذرها کمک نمود. تعداد کمی از گونه‌ها نیز وجود دارند که در دوره اول جوانه‌زنی باید در تاریکی باشند (نصیری، ۱۳۸۵).
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
سرمادهی یا پیش سرمادهی (Cold stratification or prechilling)
این روش می‌تواند برای بذوری که دارای خواب داخلی هستند، دوره سرد زمستان را شبیه‌سازی کند. در برخی بذور نیز جنین به دلیل عدم نفوذ اکسیژن از پوسته بذر نمی‌تواند جوانه بزند. در دمای سرد، مقدار اکسیژن محلول در آب بیشتر می‌شود و در نتیجه نیاز جنین بذر به اکسیژن بهتر تامین می‌شود. شرایط دمایی سرد و مرطوب نیز می‌تواند دوره زمستان گذرانی را برای بذر بازسازی کند (نصیری و عارف، ۱۳۸۴). اگر مقدار بذر کم است باید آنها را به نسبت ۱ به ۳ یا بیشتر با تورب (اصلاح‌کننده خاک) مرطوب یا ورمی کولایت مرطوب مخلوط کرد و در کیسه پلی اتیلنی یا ظرف شیشه‌‌ای ریخت و در یخچال با دمای ۳۵ تا ۴۱ درجه فارنهایت (حدود ۵/۱ تا ۵ درجه سانتی‌گراد) نگهداری نمود. البته در مورد برخی از گونه‌های گیاهی لازم است تا این دما بین ۲۸ تا ۳۲ درجه فارنهایت (حدود ۵/۲- تا ۰ درجه سانتی‌گراد) باشد. در صورتی که مقدار بذر زیاد است باید ابتدا آنها را چند ساعت در آب قرار داد و سپس آنها را در ظرف بسته‌‌ای ریخت. این ظرف می‌تواند یک جعبه، تانکر، سبد، قوطی، و یا یک کیسه پلی اتیلنی باشد. البته این ظروف باید دارای منافذی باشد که آب بتواند از آنها خارج شود و هوا نیز تبادل داشته باشد. لازم به ذکر است که بذور داخل این ظروف باید در تمام مدت تیمار، مرطوب نگه داشته شوند و بدین منظور باید هر چند وقت یکبار آنها را بررسی کرد و در صورت لزوم به آنها آب اضافه کرد. دلیل دیگر این بررسی‌های دوره‌‌ای می‌تواند مشاهده شروع جوانه‌زنی بذرها باشد. به عنوان مثال اگر گونه گل فیروزه زینتی (Ceanothus) نیاز به ۳ ماه تیمار سرما دهی دارد، باید در دو هفته قبل از پایان ماه سوم برای مشاهده جوانه‌زنی، بذور را بررسی کرد. در این بررسی‌ها اگر مقداری ریشه کوچک سفید دیده شد، باید سریعاً تمام بذور را کشت کرد. دلیل این امر نیز این است که هرچه در هنگام کاشت ریشه‌ها بزرگ‌تر باشند احتمال صدمه دیدن و بالا رفتن میزان مرگ بذور بیشتر خواهد شد. در صورتی که به طور اتفاقی و از روی اشتباه طول دوره تیمار زیاد‌تر از حد توصیه شده شود، به این شرط که ریشه‌ها رشد زیادی نکرده باشند، خسارت زیادی وارد نخواهد شد (نصیری و عارف، ۱۳۸۴). اگر تیمار سرمادهی زودتر از موقع به پایان برسد و بذرها هنگامی که هنوز هیچ ریشه‌‌ای از آنها خارج نشده است کشت شوند، خسارت زیادی وارد خواهد شد زیرا تیمار کامل نشده و خواب اولیه شکسته نمی‌شود. در این حالت ممکن است خواب ثانویه نیز به بذر القا شود که شکستن آن بسیار دشوار‌تر از شکستن خواب اولیه می باشد. طول دوره تیمار سرمادهی از چند روز تا چندین ماه متفاوت است که به گونه گیاهی بستگی دارد. اما معمولاً طول این دوره بین ۱ تا ۳ ماه می‌باشد. البته بذرهایی نیز وجود دارند که به یک دوره بیش از ۳ ساله سرمادهی نیاز دارند تا بتوانند جوانه بزنند (نصیری، ۱۳۸۵). پس از پایان تیمار نیز باید بذرها را سریعاً و قبل از این که خشک شوند کشت کرد (نصیری و عارف، ۱۳۸۴).
برای انجام تیمار سرمادهی در یک بستر نگهدارنده رطوبت معمولاً باید این مراحل انجام شوند:
- به طور یکنواخت، بستر را مرطوب کنید. خاک تورب باید تنها به مقداری مرطوب شود که با فشار دادن آن با دست تنها مقدار کمی آب از آن خارج شود. آب اضافی می‌تواند برای برخی از گونه‌ها زیان آور باشد. برای توزیع بهتر رطوبت و ایجاد سرمای اولیه می‌توان قطعات خرد شده یخ را با بستر و نیز بذر مخلوط نمود (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸).
- سپس باید بذر را با بستر مخلوط نمود. متداول‌ترین روش برای این کار این است که ۱۰ تا ۲۵ پوند (هر پوند = ۵۹/۴۵۳ گرم) بذر را در یک کیسه ریخت و آنها را به صورت صفحاتی با قطر کمتر از ۳ اینچ (هر اینچ = ۵۴/۲ سانتی‌متر) درآورد. سپس آنها را به طور یک در میان با لایه‌هایی از مواد بستری مرطوب درون ظرف قرار داد (شکل زیر). با قرار دادن مقدار وزن مشخص از بذرهای خشک در هر کیسه، می‌توان پس از پایان تیمار و در هنگام کاشت که بذرها و در تماس با آب سنگین‌تر شده‌اند، همان مقدار وزنی بذر که در ابتدا مد نظر بوده است را کشت کرد. البته از روش مخلوط کردن نیز می‌توان استفاده نمود و برای این کار باید لایه‌های نازک بذر را به طور یک درمیان با لایه‌هایی از مواد بستری روی هم قرار داد. برای جدا کردن این لایه‌ها می‌توان از پارچه نازکی استفاده نمود. روش سوم نیز به صورت مخلوط کردن مستقیم بذر با بستر است. در این روش، مقدار ماده بستری باید ۳ برابر مقدار بذر باشد. لازم به ذکر است که این روش بسیار کارآمد است اما از آنجایی که پس از پایان تیمار مشکلاتی در رابطه با تمیز کردن آن پیش می‌آید، کمتر از این روش استفاده می‌شود (نصیری و عارف، ۱۳۸۴).
ترتیب قرار گرفتن لایه‌های بذر و بستر در تیمار‌های مختلف (تیمار دمایی) رد درون یک ظرف بزرگ باید رعایت گردد که در شکل شماره ۱ نشان داده است (نصیری و عارف، ۱۳۸۴).
- با دقت و به طوری که محفظه کاملاً پوشیده نشود، آنرا بپوشانید تا از خشک شدن بستر جلوگیری شود. ممکن است لازم باشد تا برای حفظ رطوبت در محفظه، به آن آب اضافه کنید. به همین دلیل و برای اطمینان از عملکرد زهکش‌ها باید بررسی ظرف به طور دائم انجام شود (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸).
- تمام ظرف‌ها را برچسب زده و سپس آنها را در دستگاه تولیدکننده سرما قرار دهید.
- به طور دوره‌‌ای و ترجیحاً هفته‌‌ای ظرف‌ها را بازدید کنید. در این بررسی‌ها باید نکاتی مثل خشک شدن بستر، گرم شدن محیط و تهویه نامطلوب مورد توجه قرار گرفته و برطرف شود. در صورتی که زمان تیمار از ۳۰ روز بیشتر شود کیسه‌های بذر باید خارج شده و مورد بررسی قرار گیرند تا خشک نشده و کپک نزده باشند. سطح بذوری که درون یک توده بزرگ وجود دارند معمولاً زودتر از بذوری که شدیداً گرما می‌بینند خشک می‌شود. در تیمار سرمادهی خاک تورب مرطوبی که در بالای ظرف روباز یا تا حدی پوشیده قرار دارد اغلب منجمد شده و به صورت یک لایه در می‌آید که دلیل آن سرمای ناشی از بخار شدن آب از آن حتی در دمای ۳۷ تا ۳۸ درجه فارنهایت (۵/۲ تا ۵/۳ درجه سانتی‌گراد) می‌باشد. البته این یخ‌زدگی نمی‌تواند باعث نگرانی باشد و تنها بیانگر آن است که بستر سریعاً در حال از دست دادن آب
می‌باشد و باید از بالا به آن آب اضافه کرد (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸).
- در پایان تیمار بذرها باید خارج شده و تمیز شوند. بذرهای سنگین می‌توانند توسط شستشو و یا با قرار گرفتن در آب جدا شوند. برای جدا کردن بذور کوچکتر نیز باید آنها را تا حدی خشک نمود که با پاک‌کننده غربالی قابل جدا شدن باشند. سپس بذرها باید سریعاً کشت شوند زیرا خشک شدن زیاد پس از تیمار و قبل از کاشت می‌تواند باعث ایجاد خواب ثانویه در برخی گونه‌ها شود. بسیاری از بذرها قبل از کاشت، توسط مواد دافع حشرات، قارچ کش‌ها و مواد لیزکننده (برای کاشت با ردیف کار) تیمار می‌شوند که این روکش‌ها به حفظ رطوبت بذر نیز کمک می‌کنند. در مورد برخی از گونه‌ها جداسازی بذر از مواد بستری در پایان تیمار لازم نبوده و هر دو با هم به صورت کشت غیر ردیفی (پاششی) کاشت می‌شوند. در کار با بذرهایی که تیمار سرمادهی بر روی آنها انجام شده است لازم است تا حداکثر دقت و ظرافت به کار رود تا به بذر صدمه‌‌ای نرسد (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸).
برای انجام تیمار سرمادهی در کیسه‌های پلاستیکی لازم است تا مراحل زیر انجام گردد:
بذرها را در محیطی با ظرفیت رطوبتی بالا قرار دهید. در اینجا به این دلیل که از بستر نگهدارنده رطوبت استفاده نمی‌شود لازم است تا محیط بذور کاملاً مرطوب باشند و بذرها کاملاً خیس شده باشند. بذرها را طوری درون کیسه‌ها بریزید که فضای خالی وجود داشته باشد و آنها را فشرده نکنید. سپس کیسه‌ها را محکم ببندید تا رطوبت را از دست ندهند. تمام محفظه‌ها را برچسب زده و آنها را در دستگاه سرمادهی قرار دهید. به طور دوره‌‌ای کیسه‌ها را بازدید کنید. در این حالت که از هیچ بستری برای بذور استفاده نمی‌شود، خسارت تهویه ضعیف بسیار بیشتر از موقعی است که بذور در بستر قرار دارند به خصوص اگر مقدار بذر زیاد باشد. اگرچه که مقدار کمی تبادل هوا از طریق دیواره کیسه‌ها وجود دارد اما بازدید همیشگی آنها و چرخاندن کیسه‌ها الزامی می‌باشد. یک روش ساده برای تشخیص کمبود اکسیژن در کیسه‌ها، باز کردن و بو کردن محتویات آنها است. اگر از درون کیسه‌ها بوی الکل حس شود، نشان‌‌‌‌دهنده این است که به خاطر کمبود اکسیژن، تنفس بی‌هوازی رخ داده است. اگر بوی الکل ضعیف باشد بدین معنی نیست که بذرها خراب شده‌اند اما نشان می‌دهد خطر نزدیک است. بازرسی کیسه‌ها باید سریع‌تر از هفته‌‌ای یکبار باشد (برای مقادیر زیاد بذر) و در این بازرسی‌ها با در کیسه‌ها باز شده و چرخانده شوند (نصیری و عارف، ۱۳۸۴).
در پایان دوره تیمار، بذرها را خارج کرده و بشویید. شستن بذرها در این هنگام کاملاً ضروری نیست اما می‌تواند برخی از میکروارگانیسم‌های زیان‌آور به خصوص در مورد بذرهای سخت را حذف کنند. مانند دیگر حالت‌های تیمار سرمادهی، در اینجا نیز باید بذرها را پس از پایان تیمار بلافاصله کشت نمود (میرزاده واقفی و همکاران، ۱۳۸۸٫ و نصیری، ۱۳۸۸).
صفات مورد ارزیابی
درصد و سرعت جوانه‌زنی
قوه نامیه به خاصیت زنده بودن بذر گفته می‌شود که درصد آن از نسبت تعداد دانه‌هایی که در مدت زمان معینی سبز می‌شوند، محاسبه می‌شود. برای تعیین قوه نامیه بذر، حرارت معین و مدت زمان معین لازم است. از آنجا که شرایط مزرعه برای تعیین قوه نامیه بذر با توجه به دو عامل حرارت و مدت زمان ممکن است نامناسب باشد، بذر باید تحت شرایط مناسب در آزمایشگاه‌های استاندارد ارزیابی شود. انتخاب تعداد بذور برای تعیین قوه نامیه بستگی به ریزی و درشتی بذر دارد. این تعداد بذر در گیاهان ریز ۱۰۰ داانه و در گیاهان دانه متوسط ۵۰ دانه و در گیاخان دانه درشت ۲۵ عدد است. اثر متقابل تیمار آب گرم، اسید سولفوریک، شوری بر روی جوانه‌زنی بذرهای دو گیاه اسطوخودوس و رزماری مورد بررسی قرار می‌‌گیرید(نصیری و عارف، ۱۳۸۴).
طول ساقچه
بعد از شمارش بذور وتاثی تیمارها برروی جوانه‌زنی بذوز صفت طول ساقچه مورد بررسی قرار گرفت که توسط نقاله اندازه‌‌گیری شد.
طول ریشه چه
این پارامتر نیز بعد از تاثی و اثرگذاری تیمار‌های اعمال شده مورد ارزیابی وسنجش قرار گرفت. که این پارامتر از شاخص‌های نمو و رشد اولیه گیاه (بذور) می‌باشد.
روش‌های محاسبه آماری
تجزیه و تحلیل داده‌ها از طریق واریانس دو عاملی و میانگین انجام گرفت. همچنین مقایسه بین تیمارها بر اساس آزمون دانکن توسط برنامه آماری SPSS برای چهار تکرار صورت گرفت و رسم نمودارها با کمک نرم‌افزار Excel انجام شد. نمودارها نشانگر میانگین ± SE می‌باشد.
فصل چهارم
یافته‌های پژوهش
در این فصل نتایج تجزیه و تحلیل داده‌های آماری حاصل از اندازه‌‌گیری صفات مختلف و بحث در مورد آنها مورد ارزیابی قرار گرفته است. جدول تجزیه واریانس تیمار‌های مختلف اعمال شده در ابتدای فصل ارائه شده است. همچنین برای معنیدار بودن در سطح احتمال ۵% اصطلاح معنیدار و علامت * و برای معنیدار بودن در سطح احتمال ۱% اصطلاح بسیار معنیدار و علامت ** بکار رفته است. علامتns نیز بیانگر آن است که اعداد حاصل از نظر آماری فاقد اختلاف معنی‌داری هستند.
در ابتدا جداول تجزیه واریانس برای هر تیمار در صفات مورد ارزیابی در این پژوهش ارائه می‌گردد.
الف- تیمار حرارتی
جدول تجزیه واریانس داده‌ها برای تیمار حرارتی رزماری
| منابع تغییرات | درجه آزادی | میانگین مربعات | |
| جوانه‌زنی | تیمارها | ۲ | ۵۳۱۸٫۴۰۴ |
| خطای آزمایشی | ۶ | ۲٫۲۹۷ | |
| کل | ۸ | ||
