که پیوندهای روستایی – شهری در همه شرایط الزاما با منافع متقابل برای شهرها و روستاها همراه خواهد بود، زیرا در شرایط متفاوت ممکن است حتی پیوندها به نابرابری فضایی و آسیب‌پذیری بیشتر گروههای کم بهره‌مند (روستایی) در مقابل گروههای شهری منجر شود. این مطالعه به بررسی جریان‌های افراد و سرمایه بین روستای حصار و مادر شهر مشهد پرداخته و پیامدها و دگرگونی‌های کالبدی و اجتماعی – اقتصادی آن را بررسی کرده است. در جمع‌بندی و نتیجه‌گیری ارائه شده نهایتا سرمایه به‌عنوان مهم‌ترین عامل این‌گونه جریان‌ها، نقش و جایگاه برجسته‌ای را در تحولات فضایی ایفا نموده است، چراکه تحولات کالبدی بی‌شماری حاصل از سرمایه‌گذاری شهرنشینان در روستا ایجادشده است. ضمناً افزایش قابلیت‌های جذب گردشگر در روستا نیز نتیجه این جریان دانسته شده است (سعیدی و سلطانی مقدس، ۱۳۸۳).
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))
سعیدی، عباس و ناصر شفیعی ثابت (۱۳۹۲) در مقاله‌ای با عنوان پدیده‌ی خورندگی چشم‌انداز و تحول کاربری اراضی کشاورزی روستاهای پیرامونی کلان‌شهر تهران، کلان‌شهرها و نواحی پیرامونی آن‌ها را با تمام اجزا و عناصر درونی، به‌صورت یک نظام فضایی یکپارچه و منسجم معرفی می‌نمایند. به‌نحوی‌که روابط و مناسبات در درون این نظام تمام اشکال و نمودارهای به‌هم‌پیوسته و وابستگی‌های کارکردی و عوامل پدیدآورنده آن‌ها را در بر می گیرد. شهر شبکه‌ای از ویژگی‌های به‌هم‌پیوسته را تشکیل می‌دهد که حیات زنده و پویای آن در فضا به دامنه‌ی ارتباطات و پیوندهای آن با نواحی پیرامونی بستگی دارد. ازاین‌رو، این فرایند به تغییر شکل فضای زیستی و بوم‌شناختی خود و پیرامون منجر شده و سازمان فضایی ویژه‌ای را به لحاظ ساختاری – کارکردی متبلور می‌سازد. گسترش ناموزون شهرهای بزرگ و کلان‌شهرها نه‌تنها به تعیین انواع کاربری در محیط‌های پیرامونی منتهی می‌شود، بلکه به محو کاربری‌های مؤثر در پایداری محیطی می انجامد (سعیدی، عباس و شفیعی ثابت ۱۳۹۲).
- سعیدی، عباس (۱۳۸۴) پژوهشی را با عنوان «روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی – شهری یک بررسی ادراکی» با تبیین مفاهیم روابط شهر و روستا و پیوندهای روستایی - شهری ضمن جداسازی این دو مفهوم، مفهوم جدید پیوندهای روستایی – شهری را وارد ادبیات توسعه روستایی ایران نمود. وی اعتقاد دارد روابط شهر و روستا با پیوندهای روستایی – شهری، هرچند تشابه ظاهری دارند، اما دو مفهوم متفاوت و نماینده دو زمینه مطالعاتی مختلف هستند؛ بنابراین کاربرد این دو مفهوم ضرورتا در چارچوب‌های خاص خود یعنی مبانی ادراکی معین و روشنی که بر اساس آن پدیدار آمده‌اند، قابل‌فهم خواهد بود (سعیدی، ۱۳۸۴).
- مایک، داگلاس (۱۹۹۸) در پژوهشی با عنوان «استراتژی شبکه منطقه‌ای برای پیوندهای دوسویه روستایی – شهری» مباحث پیشین مرتبط با روابط شهر و روستا را در قالب نگرش «قطب رشد» مطرح می‌سازد و با نگاهی انتقادی به نگرش‌های قطب رشد به‌ویژه در مقایسه با رویکرد شبکه منطقه‌ای، در فرایند توسعه منطقه‌ای روستایی بر تغییر ساختاری و توسعه روستایی با نقش‌ها و عملکردهای شهری از طریق مجموعه جریانات روستایی – شهری تاکید دارد. وی در این فرایند ضمن تبیین عملکردها و نقش‌های شهری و روستایی پنج نوع جریان مردم، تولید، کالاها، سرمایه و اطلاعات را شناسایی می کند که اعتقاد دارد باعث پیوند مکمل و دوسویه روستایی – شهری می‌گردند.
- قادرمزی، حامد و افشاری، مریم در مقاله‌ای با عنوان تحولات کالبدی روستاهای پیراشهری در فرایند تعاملات روستا شهری (نمونه موردی: روستاهای حسن‌آباد و نایسر سنندج)، بر تاثیر شهر سنندج بر تغییر کاربری‌های روستایی تاکید می‌کنند (قادرمرزی،۱۳۸۸)
۱-۳-۲- پایان‌نامه‌ها:
ناصر شفیعی ثابت، در رساله دکتری خود با عنوان «تحولات کالبدی – فضایی روستاهای پیرامون کلان‌شهر تهران با تاکید بر تغییرات کاربری اراضی کشاورزی (۱۳۸۲ – ۱۳۵۲) مورد روستاهای ناحیه رباط‌کریم در سال ۱۳۸۵»، مساله دگرگونی ناهنجار و نامتعادل ساختار کشاورزی و بروز مسائل زیست‌محیطی، تحولات شدید و ناموزون در جمعیت، فعالیت‌های اقتصادی و ارتباطات و حمل‌ونقل روستاهای ناحیه رباط‌کریم درنتیجه تغییر کاربری اراضی ارزشمند کشاورزی را موردبررسی قرار می‌دهد. برخی نتایج این مطالعه به‌قرار زیر است:
الف- مهاجرپذیری شدید روستاها و نیاز به تامین آب آشامیدنی درنتیجه کاهش شدید آب کشاورزی که مهاجرفرستی کشاورزان این روستاها را به تهران، رباط‌کریم، شهریار و … به دنبال داشته است.
ب- اراضی کشاورزی رهاشده فراوان و ارزانی نسبی، دسترسی نسبی به امکانات و خدمات عمومی و مجاورت با کلان‌شهر تهران، در کنار فقدان ضوابط مشخص، ساخت‌وسازهای بی‌رویه را تشدید نمود.
ج- تبدیل اراضی کشاورزی به واحدهای مسکونی و کارگاه‌های صنعتی و دامی داخل و خارج بافت روستاها.
د- قیمت زمین و مسکن در روستاهای ناحیه رباط‌کریم طی سال‌های ۱۳۵۲ تا ۱۳۸۵ حدود ۴ هزار برابر رشد یافته است و وام اقتصادی توزیعی دولت در روستاهای این ناحیه (وام مسکن و کارگاه صنعتی) به ترتیب برابر ۸/۵۸ و ۵/۷۶ درصد بوده است که به گسترش این‌گونه ساخت‌وسازها منجر شده است (شفیعی ثابت، ۱۳۸۶).
حسینی حاصل، صدیقه در رساله دکتری خود با عنوان «بررسی تطبیقی روند تحولات کالبدی-فضایی سکونتگاههای روستایی پیرامون کلان‌شهر تهران. (پس از انقلاب اسلامی)، با تاکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک رودبار قصران» با تاکید بر مجموعه‌های روستایی کهریزک و رودبار قصران، در سال ۱۳۸۹ به بررسی تطبیقی دودسته از روستاها، در بخش جنوب و شمالی کلان‌شهر تهران می‌پردازد و تغییر کاربری‌های زراعی و باغی به ساخت‌وسازهای شهری را همراه با پیامدهای متفاوت کالبدی – فضایی به بحث می‌گذارد: در بخش جنوبی تغییر کاربری‌ها با دگرگونی نامتناسب بافت‌های روستایی توسط جمعیت عمدتا کم برخوردار و بعضا مهاجر همراه است، درحالی‌که در بخش شمالی محدوده موردمطالعه، تغییر کاربری‌ها به‌صورت خانه‌های ویلایی و همچنین خانه‌های دوم اقشار نسبتا مرفه جامعه تجلی‌یافته است. بحث درباره تعارض کالبدی – فضایی در هر دو بخش و به‌طور تطبیقی بین این دو بخش از مواردی است که محقق به‌صورت مشروح به آن می‌پردازد. (حسینی حاصل، ۱۳۸۹).
جعفر امجدی در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در سال ۱۳۸۳ با عنوان نقش واحدهای کارگاهی در تحول ساختاری – کارکردی سکونتگاههای روستایی مورد: دهستان وهن آباد (رباط‌کریم)، به بررسی روند دگرگونی اراضی روستایی به کاربری‌های شهری می‌پردازد و با داده‌های دقیق نشان می‌دهد چگونه اراضی وسیعی از باغات و مزارع پیرامونی کلان‌شهر تهران به ساخت‌وسازهای مسکونی و کارگاه‌های مختلف تجاری، در و پنجره سازی، تعمیر اتومبیل و مانند آن تبدیل‌شده است (امجدی، ۱۳۸۳).
نعمتی، حسین در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه تربیت‌معلم به بررسی تحولات شهر و شهرنشینی بهبهان با تاکید بر توسعه کالبدی-فضایی در دوره زمانی ۱۳۷۵-۱۳۴۵ پرداخته است و به این نتیجه رسیده است که شهر بهبهان تا قرن ۱۴ ه - ق تحولات گسترده و بی‌سابقه‌ای را پشت سر گذاشته است تا اینکه در قرن اخیر هماهنگ با دیگر شهرهای ایرانی، پذیرای پیامدهای حاصل از روند مدرنیزاسیون و دیگر تحولات اقتصادی-اجتماعی شده است. همچنین شهر اکنون با توجه به تحولات خیلی سریع که در جامعه به وقوع پیوست و همچنین رشد نامتناسب شهرنشینی، با مسائل و مشکلات خاصی به‌ویژه در عرصه کالبدی-فضایی مواجه است (نعمتی، ۱۳۸۳).
سعیدی راد، مجید (۹۲-۹۱) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه شهید بهشتی با عنوان «تحولات کالبدی روستاهای پیرامون شهرها نمونه موردی بخش اشترینان شهرستان بروجرد» به بررسی تحولات کالبدی فضایی سکونتگاههای روستایی بخش اشترینان پرداخته و این تحولات را از بعد از انقلاب اسلامی در پنج دسته‌ی اقتصادی، اجتماعی، محیطی، کالبدی، فضایی، سیاسی – نهادی مورد کنکاش قرارداده است و به این نتیجه رسیده است که شهرگرایی و مخصوصا گسترش افقی شهر اشترینان تحولات فوق را سبب گردیده است (سعیدی راد، ۱۳۹۲).
۱-۳-۳- سایر پایان‌نامه‌ها
منیژه احمدی، (۱۳۹۳)، در رساله دکترای خود تحولات کالبدی – فضایی سکونتگاههای روستایی پیرامون شهر اردبیل را بررسی کرده است (احمدی، ۱۳۹۳).
شهره تاج، در پایان نامه کارشناسی ارشد خود شهری شدن چشم‌انداز روستایی اطراف شهر تهران – روستاهای نمونه دهستان قلعه‌نو خالصه، بخش کهریزک. شهرستان ری، استاد راهنما: فاطمه بهفروز، دانشگاه تهران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، گروه جغرافیا، ۱۳۶۷ (پایان‌نامه کارشناسی ارشد)،
مرادی نصر، حسن (۱۳۹۰) در پایان‌نامه کارشناسی ارشد خود با عنوان «تحلیل فضایی تحولات کاربری اراضی سکونتگاهای روستایی پیرامون شهرهای ایران، مورد: شهر الشتر (لرستان) و تغییرات کاربری اراضی روستاهای پیرامون شهر» براثر پیشروی شهر الشتر و پیوند با این روستاها بررسی کرده است (مرادی نصر، ۱۳۹۰).
به‌طورکلی از پیشینه پژوهش‌ها و مطالعات صورت گرفته در موضوع موردنظر چنین می‌توان نتیجه گرفت که روستاهای واقع در پیرامون شهرها به علت برخورداری از روابط، مناسبات، تعاملات و یا پیوندهای روستا- شهری، دارای فرصت‌ها و تنگناهای گوناگونی در مسیر توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی می‌باشند. از یک‌سو این‌گونه روستاها به علت نزدیکی به شهر می‌توانند از خدمات و کالاهای شهری، فرصت‌های شغلی، زیرساخت‌های شهری در راستای توسعه خود بهره بگیرند، اما از سوی دیگر همین روستاها معمولاً گرفتار چالش‌های متعدد از قبیل تغییرات کالبدی (تغییرات در فرم و شکل سکونتگاه روستایی و شهری شدن ظاهر آن)، آلودگی‌های زیست- محیطی، بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی از منابع، تغییر ساختار اقتصادی که مسیر دستیابی به توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی را با مشکلاتی متعدد روبرو ساخته است. این‌چنین دریافت می‌شود که روستاهای پیرامون شهرها، هرچند در مسیر توسعه خود به‌شدت متأثر از رشد و گسترش شهرها و تعاملات و روابط خود با آن‌ها هستند، اما این تأثیر بیشتر به شکل افزایش جمعیتی و گسترش کالبدی سکونتگاههای روستایی پیرامون شهرها تجلی می‌یابد.
۱-۴- اهداف تحقیق
پژوهش حاضر به دنبال تحقق بخشیدن به اهداف زیر است:
هدف اصلی: بررسی تاثیرات کلان‌شهری در حوزه‌های پیرامونی بخصوص در روستای فیلستان است.
اهداف فرعی:
شناخت تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی فیلستان
سنجش اثرگذاری خزش شهری بر تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی فیلستان ارائه راه کارهای راهبردی در جهت ساماندهی تغییرات کالبدی – فضایی
۱-۵- سؤالات تحقیق
سؤال اصلی
خزش شهری چه تغییرات کالبدی – فضایی در سکونتگاه روستایی فیلستان ایجاد کرده است؟
سؤالات فرعی
میزان و نوع تاثیرات چگونه بوده است؟
تاثیر نهایی بر کدام بخش‌های روستا بیشتر است؟
روستا چگونه خود را با این فرایند همساز کرده است؟
تاثیرات منفی این فرایند بر روستا چگونه بوده است؟
۱-۶- فرضیه‌های تحقیق
خزش شهری موجب تغییرات کالبدی – فضایی سکونتگاه روستایی فیلستان شده است.
فرضیه‌های فرعی
خزش شهری موجب شده روستا از بافت روستایی به بافتی نه شهری و نه روستایی تبدیل‌شده است.
خزش شهری موجب شده تا روستا کارکردی نه شهری و نه روستایی پیدا کند.
۱-۷- ضرورت تحقیق
هم‌اکنون، چنین به نظر می‌رسد که با بازنگری و توجه جدی به تعاملات و پیوندهای موجود بین روستا با شهر، بسیاری از چالش‌های موجود رفع می‌شود و می توان زمینه‌ای فراهم ساخت که این دو نوع سکونتگاه انسانی بتوانند مکمل و یاری گر هم در امر توسعه و توسعه پایدار باشند. بر این اساس، کلید حل همه این مسائل در این امر نهفته است که روستاها را باید در ارتباط با شهرها و شهرها را باید در ارتباط با روستاها موردتوجه قرارداد و برای آن‌ها برنامه‌ریزی نمود. به‌عبارت‌دیگر، در برنامه‌ریزی‌های مربوط به روستاها و توسعه روستایی باید نگرش منطقه‌ای و فضایی حاکم باشد تا مسائل و مشکلات فراروی توسعه پایدار سکونتگاههای روستایی بهتر درک شوند و برای حل آن‌ها چاره‌اندیشی صورت بگیرد. در این راستا هدف تحقیق حاضر نیز بررسی تاثیر کلان‌شهر بر روستا است و درک نحوه ارتباط آن‌ها و تاثیر آن‌ها بر یکدیگر است.
۱-۸- محدودیت‌ها و مشکلات تحقیق
محدودیت‌های تحقیق شامل شرایط خارج از کنترل محقق است که ممکن است در نتایج و یا کاربرد آن‌ها مشکلاتی را ایجاد نماید. درزمینه محدودیت‌های این تحقیق می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
محدودیت در دستیابی به اطلاعات به هنگام و منابع
وسیع بودن منطقه موردمطالعه که انجام مطالعات میدانی و جمع آوری اطلاعات را با مشکل مواجه می‌ساخت
عدم همکاری سازمان‌ها و نهادهای مرتبط در ارائه آمار و اطلاعات و نقشه موردنیاز
مشکلات پاسخگویی به پرسشنامه‌های تحقیق (به خصوص پرسشنامه روستاییان که اکثراً سواد لازم را برای پاسخگویی به سوالات نداشتن)
عدم همکاری برخی از مسئولین با محقق
کمبود زمان، امکانات
