۵-عامل دیگر امکان ظهور تجارتهای جدید میباشد [۲۴]به طور مثال اگرچه مسئله توریسم فضایی امروزه برای عموم مردم رویایی بیش نیست و حتی هنگام بحث دربارهی موضوعات متبلور مالکیت فکری در ماوراء جو، اولین دغدغه ها مرتبط با حمایت از اختراعات ایجاد شده در فضا و حمایت از پایگاه دادههایی است که از طریق فعالیتهای فضایی حاصل شدهاند، لیکن چنانچه توریسم فضایی تحقق یابد مسئله حمایت از علائم تجاری و طرحهای صنعتی نیز موضوعی مهم تلقی خواهد شد.
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۶-انتقال تکنولوژی و حمایت از اسرار ملی عامل دیگر این ارتباط میباشد[۲۵]. وجود شرکتهایی چون شرکت آلمانیINTOSPACE که آغازکننده، ارتقادهنده و حمایتکننده فعالیتهای فضایی چون تحقیق و توسعه و حمایت از محصولات تجاری تولیدشده در شرایط فاقد جاذبه و ارائهدهنده کمک و مشورت در این حوزه میباشد[۲۶]، اهمیت حمایت فکری از این نوع فعالیتها را اثبات مینماید.
همچنین این اقدامات، محرمانه بودن داده های علمی در قراردادها را تضمین میکند و شرکت مذکور به طرفین در راستای دستیابی به توافق یاری میرساند. بازیگران صنعت فضا، دولت، موسسات و شرکتهای خصوصی با تابعیتهای مختلف میباشند که معمولا با یکدیگر همکاری میکنند و هر یک نیز دارای منافع خاص و متفاوتی میباشند، به همین جهت در این راستا ملاحظات اسرار تجاری نیز باید لحاظ شود[۲۷].به همین منظور موافقتنامههای عدم افشا شکل گرفتهاند. در این حوزه نیز، ایالات متحده دارای قانون خاصی است، قانونگذاران این کشور با لحاظ نمودن قراردادهای بین المللی در آینده در زمینه سخت افزارهای ماهوارهای و سیستمهای فروش به پیمانکاران غیر آمریکایی قانونی را به منظور اعمال کنترل دولت ایالات متحده بر هر نوع فعالیت تجاری وضع نموده است تا از تکنولوژی ملی خود حمایت نمایند[۲۸].
هر کدام از حقوق مالکیتفکری و حقوق فضا بر رویکردهای متفاوتی استوارند[۲۹] به طور مثال:
-حقوق فضا فرا ملی است، حقوق مالکیتفکری سرزمینی است.
-حقوق فضا برای تمام ملل یکسان است، حقوق مالکیتفکری در هر کشوری متفاوت است.
-حقوق فضا بیانگر منافع مشترک است، حقوق مالکیتفکری اعطاکننده حقوق انحصاری است.
این تفاوتها باعث ایجاد اختلافات بالقوهای میان آنها شده است[۳۰]. به منظور آشکار نمودن این اختلافات و بررسی این موضوع که آیا تحولی جهت حمایت از مالکیتفکری در ارتباط با فعالیتهای فضایی مورد نیاز است یا خیر باید در ابتدا اصول حاکم بر حقوق مالکیت فکری و معاهدات موجود در این زمینه را به منظور یافتن اشاراتی به فضای ماوراءجو و همچنین در راستای کاوش جایگاه حقوق مالکیتفکری در حقوق فضا و معاهدات مرتبط با آن مورد بررسی قرار دهیم.
گفتار اول-جایگاه حقوق فضا در معاهدات مالکیت فکری
بند اول-کنوانسیون پاریس و فضا
این کنوانسیون از جمله کنوانسیونهای اصلی جهت حمایت از مالکیت صنعتی میباشد و دربردارندهی مقرراتی در خصوص اصل رفتار ملی، حق تقدم و موادی در خصوص ضمانت اجرا و اصل استقلال اختراعات که بیانگر عدم الزام دول عضو به اعطای حق اختراع برای اختراع مشابهی که در کشور دیگر پتنت شده است میباشد. لیکن در این کنوانسیون صراحتا به مسئله مالکیت فکری در ماوراء جو نپرداخته است. به طور مثال، در این کنوانسیون به اختراعات در فضا هیچ اشارهای نشده است[۳۱]. با این وجود، به نظر میرسد ماده ۵ این کنوانسیون مرتبط با این دسته از فعالیتها باشد.
ماده ۵:
الف)استفاده از اجزای یک موضوع اختراع در بدنه کشتی، در ماشین آلات، چرخ دنده[۳۲] و دیگر لوازم مرتبط با آن چنانچه انحصارا برای برطرف نمودن نیاز کشتی باشد و ورود به صورت موقتی یا تصادفی به آبهای کشورهای عضو کنوانسیون باشد، نقض حقوق صاحب اختراع محسوب نمیشود.
ب)استفاده از ابزار تشکیل دهنده اختراع در ساخت یا اجرای عملکرد هواپیما یا وسایل نقلیه زمینی در هنگام ورود موقتی یا تصادفی آنها به کشور عضو، نقض حقوق اختراع محسوب نمیشود[۳۳].
در این ماده تنها از کشتیها، هواپیماها و وسایل نقلیه زمینی صحبت شده و اشیای فضایی را در بر نمیگیرد در نتیجه حضور موقت اجزای ایستگاه فضایی با هدف پرتاب یا بازگشت در یک کشور خارجی به طور خودکار از نقض اختراع استثنا نمیشود[۳۴] حتی اگر این مقرره در ایستگاه فضایی به کار رود باز قابل تردید است که استفاده از اختراعات حمایت شده در ایستگاه فضایی تحت نیازهای عملکردی[۳۵] و ضروری شناخته شود[۳۶]. نظر آژانس بین المللی در خصوص ماده ۵ این است که این ماده قابلیت کاربرد در فضاپیما یا اجزای آن که در یک کشور خارجی وارد میشوند را نیز دارد همانطور که دکترین حضور موقت در آمریکا نسبت به اشیاء فضایی تحت صلاحیت این کشور به کار گرفته میشود. ولی در حال حاضر هیچ مقرره الزام آوری در کنوانسیون پاریس جهت این تاثیر وجود ندارد[۳۷]. در روشن سازی این امر، IGA در بند ۶ ماده ۲۱ خود به حضور موقت اجزای مرتبط با فعالیتهای فضایی پرداخت.
بر اساس این ماده حضور موقت کالاهایی چون اجزای اشیاء پرتاب یکی از دولت عضو در سرزمین یکی دیگر از دول عضو در ترانزیت بین زمین و اجزای پرواز ایستگاه فضایی ثبت شده توسط دولت عضو دیگر یا آژانس فضایی اروپا نباید در نوع خود اساسی برای رسیدگی نقض اختراع در دولت ابتدایی عضو ایجاد کند بنابراین انتقال کالاهای پتنت شده به درون یا از ایستگاه فضایی به کمک یک محل پرتابگر، حقوق اختراعات در کشور محل پرتاب را نقض نمیکند.
بند دوم-کنوانسیون برن و فضا
کنوانسیون برن نیز از جمله کنوانسیونهای پایه در حوزه مالکیت فکری است و در زمینه کپیرایت و حقوق مرتبط و حمایت از آثار ادبی و هنری میباشد. در این کنوانسیون نیز اصولی چون اصل رفتار ملی، اصل استقلال و حمایت خودکار از این دسته آثار عنوان شده ولیکن در این کنوانسیون هیچ مقرره خاصی در رابطه با مسئله حقوق مالکیت فکری در ماوراءجو مطرح نشده است[۳۸].
بند سوم-معاهده کپیرایت وایپو و فضا
این معاهده به بیان حمایت از مجموعه داده ها در هر شکل از آن به دلیل گزینش و چینش محتوا میپردازد. در این معاهده به طور خاص در ماده ۸ آن حق بهرهمندی انحصاری مولف در خصوص حق در دسترس عموم قرار دادن آثار را به گونهای که مخاطب اثر را از یک مکان و در زمان خاص انتخاب شده توسط مولف نظاره کند عنوان شده است که این ماده میتواند برای انتقال و پخش از یک فضاپیما کاربردی باشد[۳۹].
بند چهارم-موافقتنامه تریپس و فضا
یکی از موافقتنامههای دیگر در زمینه حقوق مالکیت فکری، موافقتنامه بین المللی تریپس میباشد. این موافقتنامه از سه موافقتنامه ملزم برای عضویت در سازمان تجارت جهانی است. این موافقتنامه در تاریخ ۱۹۹۴یعنی زمانی که کشورها آگاه از کارایی بالقوه مالکیتفکری در فضا بودهاند، منعقد شده است. طوریکه ماده ۱۰۵ قانون آمریکا در حوزه اختراعات در ماوراء جو ۴ سال قبل از موافقتنامه تریپس که در ۱۹۹۴ تصویب شد نوشته شده است[۴۰]. عدم ذکر مطلبی در این زمینه در موافقتنامه بیانگر این مطلب است که هیچ الزام بین المللی که این حقوق را داخل یا جدا از قوانین ملی مالکیت فکری نشان دهد وجود ندارد[۴۱]. در این موافقتنامه مسئله ماوراء جو به معنای واقعی آن و به طور خاص مورد خطاب واقع نشده است و صرفا به بیان اصل رفتار ملی و شرط دولت کاملهالوداد در آن بسنده شده است. لیکن در بند ۱ ماده ۲۷ تریپس بیان شده است که اختراعات باید قابل دسترس باشند و حقوق اختراع بایستی فارغ از مکان اختراع، بدون هیچ گونه تبعیضی اعطا گردد. در نتیجه، اعطای حقوق اختراع و لازم الاجرا بودن آن باید از شرایط یکسان با سایر اختراعات ایجاد شده در سایر مکانها چون در ماوراء جو بهره مند شود[۴۲].
گفتاردوم-جایگاه حقوق مالکیت فکری در معاهدات مرتبط با فضا
بند اول-معاهدات
امروزه، بدنه اصلی حقوق فضا از پنج موافقت نامه بین المللی تشکیل شده است:
الف- معاهده فضا
اولین دستاورد کمیته استفادههای صلح آمیز از فضای ماوراءجو (کوپوس)، معاهده اصول حاکم بر فعالیتهای دول در بهرهبرداری و استفاده از فضا چون ماه و دیگر اجرام آسمانی معروف به معاهده ۱۹۶۷ فضا میباشد.
در این معاهده اصول کلی ذیل بیان شده است:
حق استفاده از ماوراء جو و عدم امکان تصاحب آن[۴۳]
در ماده ۱ این معاهده آزاد بودن استفاده از ماوراء جو برای تمام دولتها ذکر شده است و در ماده ۲ بیان شده است که ماوراء جو نباید با ابزار استفاده یا اشغال یا هر نوع ابزار دیگر ،تحت ادعای حاکمیت و مورد تصاحب ملی قرار گیرد.
اصل کاربرد حقوق بین الملل[۴۴]
در ماده ۳ معاهده آمده است که فعالیتها در استفاده از ماوراء جو باید مطابق حقوق بینالملل چون منشور سازمان ملل متحد باشد.
الزام استفاده صلح آمیز از ماوراء جو [۴۵]
ماده ۴ معاهده بیان کننده الزام استفاده انحصاری فضا برای فعالیتهای صلحآمیز میباشد.
مسئولیت دولتها برای موسسات خصوصی[۴۶]
بر اساس ماده ۶ معاهده، دولتها مسئول فعالیتهای نهادهای دولتی و غیردولتی خویش میباشند و دولتها باید بر فعالیتهای موسسات خصوصی در ماوراء جو ناظر باشند و صلاحیت خویش را اعمال نمایند. این ماده از حیث به رسمیت شناختن فعالیت موسسات خصوصی در موراء جو دارای اهمیت قابل توجهی در موضوع مطروحه است.
ب-کنوانسیون مسئولیت بین المللی برای خسارات ایجاد شده توسط اشیا فضایی (کنوانسیون مسئولیت ۱۹۷۲)
مسئولیت برای خسارات وارد شده
بحث مسئولیت هم در ماده VII معاهده فضا و هم در کنوانسیون مسئولیت عنوان شده است و بر اساس آن دولت پرتاب کننده شی فضایی، فراهم کننده مقدمات پرتاب و دولتی که شی فضایی از سرزمین آن پرتاب میشود مسئول خسارات وارده به سطح زمین و سایر وسایل پرنده میباشند[۴۷].
پ-کنوانسیون ثبت اشیاء پرتاب شده به فضا( کنوانسیون ثبت ۱۹۷۵)
کنوانسیون ثبت اشیا فرستاده شده به ماوراء جو ۱۹۷۵ اشاره میکند که شی فضایی، توسط دولت فرستاننده ثبت میشود. دولت پرتاب کننده کشوری است که پرتاب کننده یا فراهم کننده پرتاب فضاپیما است یا کشوری است که فضاپیما از آنجا به ماوراء جو فرستاده میشود. در نتیجه، تحت معاهده فضا و کنوانسیون ثبت کشورهای پرتاب کننده حق گسترش قوانین خود چون قوانین مربوط به اختراعات در اشیا فضایی ثبت شده توسط آنان را دارا میباشند[۴۸]. در این راستا و در هماهنگی با معاهده فضا، ایالات متحده در ۱۹۹۰ در ماده ۱۰۵ قانون اختراع خود را به فضاپیما ثبت شده آمریکایی در ماوراء جو گسترش داد[۴۹].
ت-موافقتنامه حاکم بر فعالیتهای دول در ماه و سایر اجرام آسمانی معروف به موافقتنامه ۱۹۷۹ماه .
مواد ۴،۶،۱۱ معاهده ماه، مالکیت و حقوق اکتشافی در ماه را بیان میکند. ماده ۴ عنوان میکند اکتشاف و استفاده از ماه باید در راستای منافع همه کشورها و صرف نظر از میزان توسعه علمی و اقتصادی آنها باشد ماده ۶ به آزادی تحقیقات علمی در ماه توسط دولتها بدون هر گونه تبعیضی و در هماهنگی با اصل برابری و حقوق بینالملل اشاره میکند.
ماده ۱۱ دربردارندهی این مطلب است که ماه و منابع طبیعی آن میراث مشترک بشری هستند. سطح و زیر سطح ماه، مناطق و منابع طبیعی در این مکان نباید موضوع مالکیت توسط دولتها و سازمانهای غیردولتی و بینالدولی بین المللی، سازمانهای ملی یا موسسات غیردولتی یا اشخاص حقیقی قرار گیرند. ارجاعات بیان شده به تخصیص ملی و سطح و زیر سطح ماه و همچنین واژه منابع طبیعی به روشنی نماینگر مالکیت واقعی است[۵۰]. منابع طبیعی تحت هر گونه استاندارد تعریفی، دربرگیرندهی اطلاعات و حقوق مالکیت فکری نمیباشد[۵۱].
به طور کلی معاهده ماه در خطاب قرار دادن مالکیت فکری و سایر حقوق غیرملموس همچون معاهده فضا شکست میخورد. یادآوری این نکته ضروری است که در زمان نوشته شدن معاهده ماه، مالکیت فکری برای سالها مورد بحث واقع شده بوده است و موافقت نامههای بین المللی رسمی در این زمینه وجود داشته است به طور مثال معاهده ماه در سال ۱۹۷۹ کامل
شد یعنی هشت سال پس از کنوانسیون برن در زمینه کپیرایت که اجازه سازگار کردن حمایت از کپیرایت را با میزان توسعهیافتگی کشورها به خود آنها، به منظور فرونشاندن نگرانیهای کشورهای در حال توسعه، واگذار نمود[۵۲]. با توجه به ناعدالتی توسعهای در حقوق مالکیتفکری و توجه اندک به دیدگاه کشورهای در حال توسعه در خطاب قرار دادن حقوق مالکیتفکری در زمان نوشته شدن معاهده ماه، کاستی معاهده در خطاب قرار دادن حقوق مالکیتفکری در ماوراء جو نشاندهندهی عدم وجود اجماع و عرف بین المللی در آن زمان در حوزه حقوق مالکیتفکری متجلی در ماوراء جو است[۵۳].
بر اساس مطالب فوق، نقطه مشترک تمامی این موافقتنامهها، هماهنگی با حقوق بین الملل چون منشور سازمان ملل در انجام فعالیتهای فضایی و پیشروی در راستای حفظ صلح و امنیت بین المللی و ارتقای همکاری بین المللی میباشد و هیچ یک از موافقتنامههای مذکور به صراحت دربردارندهی مقررهای خاص در خصوص مالکیت فکری در ماوراءجو نمیباشند.
بند دوم-قطعنامههای[۵۴] مرتبط با فضا
علاوه بر معاهدات پنج گانه مذکور در فوق، پنج قطعنامه اتخاذ شده توسط سازمان ملل نیز در این حوزه وجود دارد.
الف- قطعنامه ۱۹۶۳ در خصوص اصول حاکم در بهرهبرداری و استفاده صلح از آمیز ماوراءجو
ب- قطعنامه ۱۹۸۲ حاکم بر ماهواره های پخش کننده به صورت مستقیم
پ- قطعنامه ۱۹۸۶ در رابطه با سنجش از راه دور
ت- قطعنامه ۱۹۹۲ در استفاده از قدرت غیر هسته ای در ماوراءجو
