شکل (۲-۷): مدل نظری و پایه ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی در روستاهای
ادغام شده در شهر سنندج…………………………………………………………………………………………………….۳۶
شکل (۳-۱): فرایند انجام تحقیق…………………………………………………………………………………………..۴۲
شکل (۳-۲): چهارچوب ارزیابی مفهوم کیفیت محیط مسکونی………………………………………………….۴۳
فهرست تصاویر
عنوان صفحه
تصویر (۴-۱): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای نایسر با استفاده
از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….۵۸
تصویر (۴-۲): نمایی از ساخت و سازهای جدید در روستای حسن آباد با استفاده
از مصالح و معماری غیربومی……………………………………………………………………………………………….۵۸
تصویر (۴-۳): نمایی از تفکیک زمین­های اطراف روستای حسن آباد…………………………………………..۵۹
تصویر (۴-۴): شکل­ گیری برخی خدمات و امکانات جدید در روستاهای مورد مطالعه…………………..۶۰
فهرست نقشه­ها
عنوان صفحه
نقشه (۴-۱): موقعیت نسبی روستاهای مورد مطالعه………………………………………………………………….۵۶
نقشه (۴-۲): کاربری اراضی روستای نایسر……………………………………………………………………………..۶۱
نقشه (۴-۳): کاربری اراضی روستای حسن آباد……………………………………………………………………….۶۲
۱-۱. بیان مساله
توسعه بی­رویه و شتابان در نیمه دوم قرن بیستم به ویژه در کشورهای در حال توسعه، یکی از عوامل اصلی در هدف­گذاری ابعاد کمی نیازهای ساکنین بوده، به طوری که این امر عاملی بر تشدید بی­توجهی برنامه­ ریزان و سیاست گذاران به مقوله و ابعاد کیفی محیط­های شهری بوده است. از طرف دیگر به دلیل توجه زیاد به ابعاد پایداری محیطی و کیفیت زندگی و اجتماعات سالم در سال­های اخیر محفل بحث و بررسی ابعاد کیفی محیط­های سکونتی شهری به شدت داغ شده(رفیعیان و عسگری، ۱۳۸۶: ۱) و کیفیت محیط شهری، به یکی از دغدغه­ های نوین نهادهای مدیریت و برنامه­ ریزی شهری در سال­های اخیر تبدیل شده است. در چنین بستر و زمینه­ای رویکرد «سنجش کیفیت محیط سکونت» به عنوان رهیافتی جویای دستیابی به هدف «حیات مطلوب شهری» از سوی جمع کثیری از اندیشمندان حوزه ­های مختلف علمی نظیر شهرسازی، جامعه ­شناسی و علوم سیاسی مورد تأکید قرار گرفته است(امین صالحی، ۱۳۸۷: ۱). امروزه کیفیت زندگی به عنوان عنصری کلیدی در سیاستگذاری و بررسی سیاستهای حوزه عمومی مورد بحث قرار می گیرد و روابط میان عوامل عینی و ذهنی، سطوح عملکرد، نیاز های اجتماعی و میزان دستاوردهای آن برای افراد در زمینه های بهداشت، آموزش، رفاه اقتصادی، شادکامی، توانایی انجام کارها و کنترل داشتن بر موقعیت ها و فرصت های زندگی، توسط محققان با روش­های مختلف مورد پژوهش قرار گرفته است((Massam, 2002: 141. اهمیت محیط­های مسکونی شهری به عنوان سکونتگاه اصلی مردم، روز به روز در حال افزایش است. به طوری که این محیط­ها در وهله­ی اول ابزار مهمی برای توسعه انواع شاخص­ های زندگی (سلامت، خانواده، کار و یا فراغت) را فراهم می­آورند. دوم این که، جمعیت زیادی در نواحی به شدت شهرنشین زندگی می­ کنند و یا در آینده­ای نزدیک زندگی خواهند کرد. سرانجام، محیط­های شهری، نواحی هستند که در آن مردم با انواع مخاطرات محیطی، همچون سروصدا، بو، آلودگی هوا، مخاطرات ایمنی خارجی، شلوغی و ازدحام، زباله، و یا فقدان تسهیلات و خدمات مواجه می­شوند. اثرات مضر سلامتی این شرایط بر انسان معمولاً آزردگی نامیده می­ شود. آزردگی به دلیل تحت تأثیر قرار دادن جمعیت زیادی، همواره مورد بحث و نگرانی است. به همین دلیل، مدیریت کیفیت محیط­های مسکونی شهری از اهمیت حیاتی برخوردار است. اولین گام به سوی این امر، سنجش و ارزیابی کیفیت محیط شهری است(رفیعیان و مولودی، ۱۳۹۰: ۱۵). یک محیط مسکونی با کیفیت القاکننده حس رفاه و رضایت مندی به ساکنین از طریق خصوصیات کالبدی، اجتماعی یا نمادین است. چنین محیطی متضمن زندگی با کیفیت و پشتیبان اصلی فعالیت های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. به طوری که امروزه ارتقای کیفیت محیط سکونت به یکی از اهداف اساسی سیاست گذاری و برنامه ریزی شهری بدل شده است(امین صالحی، ۱۳۸۷: ۱۵). رضایت مندی از محیط مسکونی به میزان رضایت در دو معیار واحدهای مسکونی و واحدهای همسایگی به صورت مستقیم و ویژگی های شخصی، فرهنگی، اجتماعی و.. مخاطب به طور غیر مستقیم بستگی دارد. در مدل های تجربی تحقیقات مربوط به سنجش کیفیت و رضایت مندی سکونتی، میزان رضایت از واحدهای سکونتی به عنوان یکی از معیارهای اصلی مطرح شده که به عنوان عامل سازنده خود نظیر تسهیلات، ویژگی های کالبدی، امکان توقف وسیله نقلیه، شرایط داخلی، تسهیلات بیرونی، واحد، هزینه ها تقسیم شده است(Ha & Weber, 1994: 55).

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

به طور کلی از آنجا که کیفیت محیط سکونت به عنوان یکی از مولفه های اصلی کیفیت زندگی و سلامت عمومی هنوز دارای اهمیت فرعی (خصوصا در جوامع مدرن غربی) محسوب می­ شود، بررسی و مطالعه آن ضرورت می­یابد.
بررسی­های چند دهه گذشته نشان می­دهد که افزایش جمعیت، و به تبع آن توسعه کالبدی و فضایی شهرها از ویژگی­های مهم شهرهای بزرگ و کوچک به شمار می­رود. پیامدهای عمده شهرنشینی شتابان، گسترش فضایی شهرها و خورندگی روستاها و اراضی پیرامونی آنهاست که در مادرشهرهای منطقه­ای نمود گسترده­ای داشته است(ضیاء توانا و قادرمزی، ۱۳۸۸: ۱۱۹). روستاهایی که طی سالیان درازی با حفظ روابط و پیوندهای متقابل در جوار شهرها به حیات خود ادامه می­دادند، امروزه به محلاتی از شهر تبدیل شده ­اند. اما این سکونتگاه­ها به دلیل عدم همبستگی اجتماعی- فرهنگی (یعنی برخورداری از فرهنگ روستانشینی) و اقتصادی- کالبدی با شهر، در عین همبستگی فیزیکی محیط زیست متفاوتی را برای ساکنان عرضه می­ کنند و از کیفیت محیط شهری متفاوتی برخوردار هستند. از سوی دیگر شهرهای موجود به جهت برخورداری از جمعیت رو به تزاید و نیز تعامل فضایی و روابط عملکردی، همواره دگرگونی­ها و تغییرات عمده­ای را بر نواحی پیرامونی خود تحمیل می­ کنند. این موضوعی است که کشورهای در حال توسعه از جمله ایران آن را تجربه می­ کنند. به عنوان مثال شهر تهران در طول ۴۰ سال اخیر بالغ بر ۲۴ واحد جغرافیایی با منشاء روستایی را در محدوده استحفاظی خود شکل داده و دگرگونی­های عمده­ای را بر آنها تحمیل کرده است(ابراهیم­زاده و همکاران، ۱۳۸۹: ۴۷).
شهر سنندج نیز از این قاعده مستثنی نیست و طی سه دهه اخیر رشد شتابانی در افزایش جمعیت و همچنین در گسترش سطح داشته است، به گونه ­ای که جمعیت آن از ۹۵۸۷۲ نفر در سال ۱۳۵۵ به ۳۱۶۸۳۲ نفر (۳/۳ برابر) در سال ۱۳۸۵ افزایش یافته است. همچنین در دوره یاد شده مساحت- یا در واقع محدوده قانونی- شهر از ۳۹۷ هکتار به ۳۸۱۵ هکتار گسترش پیدا کرده، اما تراکم جمعیت شهر از ۵/۲۴۱ نفر در سال ۱۳۵۵ به ۸۳ نفر در سال ۱۳۸۵ کاهش یافته است، این امر نشان دهنده مشخصه­های خزش شهری است. در واقع در دوره سی ساله ۸۵-۱۳۵۵ مساحت شهر سنندج نزدیک به ۱۰ برابر بزرگ­تر شده است. در واقع گسترش فیزیکی پیوسته شهر سنندج طی دوره مذکور فضاهای زیستی پیرامون (روستاها، زمین­های زراعی، باغی و مراتع) را به شدت دگرگون کرده است، به گونه ­ای که در این دوره هشت روستا با تمام زمین­های زراعی، باغی و مراتع پیرامون­شان بر اثر «خزش شهری» در بافت شهر ادغام شده و اکنون کوچک­ترین نشانه­ای از ساختارهای روستایی خود را ندارند(ضیاء توانا و قادرمزی، ۱۳۸۸: ۱۲۵). متأسفانه پیشینه مطالعات انجام شده در این مقوله نشان می­دهد که تحقیقات صورت گرفته تنها به تغییرات کالبدی در این گونه روستاها یا توسعه کالبدی شهرها بسنده کرده و کمتر به مبحث کیفیت محیط سکونتی شهری و یا حتی کیفیت زندگی در آنها پرداخته­اند. اهمیت و نقش کیفیت محیط در سایر جنبه­ های زندگی، ماهیت ویژه محیط مسکونی، نقش فزاینده محیط مسکونی شهری به عنوان مهمترین سکونتگاه انسانی و وجود تعداد افراد زیادی که به شدت تحت تأثیر شرایط غالب محیط مسکونی شان هستند(Van poll, 1997: 1). بررسی این مسئله را در محدوده شهرها به ویژه در نواحی آسیب­پذیری همچون نواحی حومه شهر که در نتیجه ادغام نواحی روستایی در شهرها شکل گرفته­اند، تبیین می­ کند.
دو روش عمومی برای سنجش و ارزیابی کیفیت محیطی قابل شناسایی است. در یکی از این روش­های متداول، ارزیابی­های کیفیت محیطی بر اساس اندازه ­گیری میزان تماس با شرایط مضر محیطی، مانند میزان فشار صدا یا میزان تمرکز بو است. در روش دوم، کیفیت محیط بر خلاف روش اول، بر مبنای اندازه ­گیری میزان اثرات (مضر) محیطی ارزیابی می­ شود. این اثرات برای مثال شامل اثرات سلامتی، اثرات اقتصادی یا کیفیت ادراکی نازل می­ شود(رفیعیان و مولودی، ۱۳۹۰: ۱۵). در این بررسی به منظور ارزیابی کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج از دیدگاه و روش دوم یعنی اندازه ­گیری میزان اثرات عوامل محیطی استفاده می­ شود. یکی از مهمترین معیارهای اندازه ­گیری میزان اثرات عوامل محیطی در محیط­های مسکونی سنجش سطح عمومی رضایت یا رضایت مندی ساکنان از متغیرهای بی­شماری است که بر مطلوبیت کیفیت محیط سکونتی موثرند. لذا در اینجا نیز معیار اصلی برای سنجش کیفیت محیط مسکونی شهری، میزان رضایت مندی ساکنان از انواع متغیرها یا شاخص­ های کالبدی، اجتماعی- فرهنگی و محیطی در نظر گرفته می­ شود.
۱-۲. اهمیت موضوع تحقیق و دلایل انتخاب آن :
کیفیت محیط شهری، یکی از دغدغه­ های نوین نهادهای مدیریت و برنامه­ ریزی در سال­های اخیر بوده است. پاسخ به نیازهای سکونتی و خدماتی در شهرها، باعث شده است که کمتر به این مقوله مهم و تأثیرگذار بر کیفیت زندگی شهری توجه شود. متأسفانه نواحی یا روستاهای ادغام شده در شهر به دلایلی همچون عدم شکل­ گیری بهنگام زیرساخت­ها و خدمات اولیه شهری، پیروی از ساختاری روستاشهری و وجود بنیان­های فرهنگی- اجتماعی سنتی و روستایی، کیفیت محیط مسکونی متفاوتی را برای ساکنین عرضه می­ کند. بنابراین لازم است که میزان کیفیت محیط مسکونی در این نواحی مورد سنجش و ارزیابی علمی قرار گیرد و برای بهبود و ارتقای آن عوامل و متغیرهای مؤثر شناسایی شوند. لازم به ذکر است که توجه به این مقوله در برنامه­ ریزی­ها می ­تواند نقش اساسی را برای ایجاد یکپارچگی نواحی شهری و بهبود کیفیت زندگی در محیط­های شهری ایفا نماید.
۱-۳. سوالات تحقیق:
با توجه به مباحث فوق سوالات اصلی تحقیق به شرح زیر خواهد بود؛
آیا بین میزان دسترسی به خدمات و کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج رابطه معناداری وجود دارد؟
آیا میزان مطلوبیت کیفیت محیط مسکونی براساس ویژگی­های اجتماعی- اقتصادی افراد متفاوت است؟
۱-۴. فرضیات تحقیق:
در راستای عنوان تحقیق و با توجه به سوالات اساسی تحقیق، فرضیات زیر مطرح می­گردد؛
به نظر می­رسد که بین میزان دسترسی به خدمات و کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهر سنندج رابطه معناداری وجود دارد.
به نظر می­رسد بین برداشت ساکنان از کیفیت محیط مسکونی براساس ویژگی­های اجتماعی- اقتصادی افراد تفاوت وجود دارد.
۱-۵. اهداف تحقیق :
با توجه به طرح مسئله و بیان اهمیت و ضرورت انجام تحقیق، اهداف کلی تحقیق به صورت زیر بیان می­ شود؛
هدف کلان:
بررسی و مطالعه میزان کیفیت محیط مسکونی روستاهای ادغام شده در شهرها از دیدگاه ساکنان،
اهداف خرد:
شناخت و مطالعه عوامل مؤثر بر میزان رضایت مندی ساکنان از کیفیت محیط مسکونی،
بررسی میزان تأثیر ویژگی­های فردی بر برداشت ساکنان از کیفیت محیط مسکونی،
۱-۶. روش تحقیق:
روش تحقیق مورد استفاده در این تحقیق شامل روش توصیفی- تحلیلی است. لذا با بهره گرفتن از مطالعات اسنادی و کتابخانه­ای در راستای تعیین معیارهای سنجش کیفیت محیط و ارائه چهارچوب نظری ارزیابی کیفیت محیط در روستاهای ادغام شده در شهر، مفاهیم مربوط به کیفیت محیط و روستاهای ادغام شده در شهر مطالعه می­گردد. در ادامه با شناخت ویژگی­های نمونه­های مورد مطالعه (روستاهای حسن آباد و نایسر)، شاخص­ های سنجش کیفیت محیط برای مطالعه حاضر انتخاب می­شوند.
در ادامه به منظور جمع آوری اطلاعات از شیوه مطالعات میدانی، تهیه و تکمیل پرسشنامه و انجام مصاحبه بهره گرفته می­ شود. شایان ذکر است که به منظور انتخاب نمونه­ها از روش نمونه گیری کوکران (Cochran) استفاده می­ شود. در نهایت، برای تجزیه و تحلیل اطلاعات گردآوری شده نیز از تکنیک­های آماری و نرم افزار SPSS، آزمون­های آماری، نقشه و عکس استفاده می­ شود.
۱-۷. روش گردآوری اطلاعات:
روش جمع آوری اطلاعات با توجه به ماهیت مطالعه به صورت کتابخانه­ای- اسنادی و پیمایش میدانی خواهد بود. در ابتدا به منظور تکمیل مبانی نظری تحقیق با بهره گرفتن از روش کتابخانه­ای مفاهیم، رویکردها، نظریه­ های تبیین کننده تحقیق و شاخص­ های ارزیابی کیفیت محیط مسکونی به دست خواهد آمد. سپس با کمک ابزار پرسشنامه شاخص­ های انتخاب شده به بوته آزمون گذاشته خواهد شد.
۱-۸. پیشینه تحقیق:
پیشینه مطالعاتی در حوزه کیفیت محیط مسکونی شهری را بایستی در دو سطح، یعنی منابع و پژوهش­های خارجی و منابع داخلی مورد بررسی قرار داد. به طور کلی مطالعه سیستماتیک در مورد کیفیت محیط (سکونتی) تقریباً جدید است و به طور کلی منحصر به نیمه دوم قرن بیستم می­ شود. اف. ام. کارپ و همکارانش مطالعات انجام شده در این زمینه را به دو دسته تقسیم نموده ­اند؛ ۱- بعضی از مطالعات اولیه به طور جنبی به موضوع کیفیت محیط مرتبطند. ویژگی این مطالعات قدمت بیشتر آنها و بررسی رابطه متقابل فرد با محیط بلافصل خود است (اثرات مجاورت فیزیکی واحدهای مسکونی بر رفتار اجتماعی افراد). ۲- بعضی دیگر از تحقیقات انجام شده در زمینه کیفیت محیط، بر روی خصوصیات افراد ساکن در یک محله به عنوان همسایه متمرکز شده است. در بعضی از این مطالعات مشخص شده که خصوصیات افراد ساکن در محله خیلی مهمتر از شاخص­ های فیزیکی محلات در تعیین میزان رضایت ساکنان است(مولودی، ۱۳۸۸: ۱۰). با این تعابیر از مهمترین مطالعات خارجی می­توان به مطالعات زیر اشاره کرد:
جدول (۱-۱): مهمترین مطالعات خارجی در رابطه با موضوع مورد مطالعه